Soạn bài Sông núi nước Nam (Nam quốc sơn hà) – Ngữ văn 9 – Cánh diều

Hướng dẫn soạn bài Sông núi nước Nam (Nam quốc sơn hà) – Cánh diều – Ngữ văn lớp 9 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Chuẩn bị

Kiến thức về thơ Đường luật

Thơ Đường luật: Là thể thơ cổ điển của Trung Quốc, có ảnh hưởng lớn đến thơ ca Việt Nam. Thơ Đường luật thường có hai loại: thất ngôn bát cú (8 câu, mỗi câu 7 chữ) và tứ tuyệt (4 câu, mỗi câu 7 chữ). Các đặc điểm chính của thơ Đường luật bao gồm:

• Cấu trúc chặt chẽ, thường gồm 4 phần: khai (mở), thừa (tiếp), chuyển (chuyển hướng), hợp (kết).
• Luật đối: Có sự đối lập về ý nghĩa và âm thanh giữa các câu trong bài thơ.
• Niêm luật: Quy định về sự liên kết âm điệu giữa các câu thơ.

Nội dung bài thơ

Lịch sử giai đoạn bài thơ ra đời

Bối cảnh lịch sử: Bài thơ “Sông núi nước Nam” xuất hiện trong bối cảnh lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, cụ thể là cuộc kháng chiến chống quân Tống dưới thời Lê Hoàn năm 981 và Lý Thường Kiệt năm 1076. Bài thơ được coi là một tuyên ngôn khẳng định chủ quyền của dân tộc.

Bài thơ “Sông núi nước Nam”

• Tác giả: Bài thơ chưa rõ tác giả cụ thể, có thể do Lý Thường Kiệt sáng tác. Nó được ghi chép trong các tác phẩm lịch sử như Lĩnh Nam chích quái và Việt điện u linh tập.
• Ý nghĩa: Được coi là “bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên” của dân tộc, bài thơ khẳng định chủ quyền lãnh thổ của nước Nam, ý chí bất khuất chống lại sự xâm lược của ngoại bang.
• Truyền thuyết: Theo truyền thuyết, bài thơ đã xuất hiện trong những thời khắc quan trọng của các cuộc kháng chiến chống Tống, được cho là do thần linh ban tặng để khích lệ tinh thần quân sĩ.

Đọc hiểu

Câu 1: Hoàn cảnh xuất hiện bài “Sông núi nước Nam” và vì sao bài thơ được gọi là “Thơ thần”?

Trả lời

Hoàn cảnh xuất hiện

Bài thơ “Sông núi nước Nam” ra đời trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược của dân tộc Việt Nam. Cụ thể, nó được truyền tụng rằng đã vang lên trong các cuộc chiến chống Tống dưới thời vua Lê Hoàn năm 981 và Lý Thường Kiệt năm 1076. Trong cả hai cuộc kháng chiến, bài thơ được cho là lời của thần linh, giúp khích lệ tinh thần quân dân Việt.

Vì sao được gọi là “Thơ thần”?

Bài thơ được gọi là “Thơ thần” vì theo truyền thuyết, nó xuất hiện trong hoàn cảnh thần thánh khi các vị thần sông Như Nguyệt đã hiển linh đọc vang bài thơ này để trấn an và khích lệ quân sĩ Việt Nam trong cuộc chiến chống lại kẻ thù. Chính yếu tố huyền bí và linh thiêng này đã làm cho bài thơ được gọi là “Thơ thần.”

Câu 2: Xác định thể loại của bài thơ qua số dòng, số chữ, niêm, luật và cách hiệp vần ở bản phiên âm

Trả lời

• Thể loại: Bài thơ “Sông núi nước Nam” thuộc thể loại thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
• Số dòng: 4 dòng.
• Số chữ mỗi dòng: 7 chữ.
• Niêm luật: Bài thơ có cấu trúc chặt chẽ, niêm luật rõ ràng theo đúng phong cách của thơ Đường luật.
• Cách hiệp vần:
  • Hiệp vần ở chữ cuối các dòng chẵn, cụ thể là các từ “cư” (dòng 2) và “hư” (dòng 4) hiệp vần với nhau.

Câu 3: Hai dòng thơ đầu khẳng định điều gì? Các từ ngữ “Nam quốc”, “Nam đế”, “tiệt nhiên”, “định phận”, “thiên thư” đóng vai trò như thế nào trong việc khẳng định điều đó?

Trả lời

Nội dung khẳng định của hai dòng thơ đầu

Hai dòng thơ đầu khẳng định rằng lãnh thổ sông núi nước Nam là của vua Nam, được trời đất định phận rõ ràng, không thể bị xâm phạm bởi bất kỳ thế lực ngoại bang nào.

Vai trò của các từ ngữ

• “Nam quốc”: Khẳng định rõ ràng danh phận và chủ quyền của quốc gia nước Nam.
• “Nam đế”: Nhấn mạnh quyền cai trị tối cao và hợp pháp của vua nước Nam, thể hiện sự bình đẳng với các hoàng đế phương Bắc.
• “Tiệt nhiên”: Nhấn mạnh tính chất không thể chối cãi và rõ ràng của chủ quyền lãnh thổ.
• “Định phận”: Chỉ sự phân định rõ ràng và vĩnh viễn về lãnh thổ đã được xác định từ trước.
• “Thiên thư”: Tượng trưng cho sự ghi nhận của trời đất, tạo cơ sở vững chắc và linh thiêng cho quyền tự chủ của nước Nam.

Câu 4: Phân tích hai dòng thơ cuối để làm rõ nội dung mà tác giả muốn thể hiện

Trả lời

Nội dung của hai dòng thơ cuối

Hai dòng thơ cuối là lời thách thức mạnh mẽ đối với kẻ thù xâm lược. Tác giả đặt câu hỏi “Cớ sao lũ giặc đến xâm phạm” nhằm chỉ trích sự ngông cuồng, ngang ngược của kẻ thù khi xâm phạm lãnh thổ đã được định phận rõ ràng.

Ý nghĩa

• Lời cảnh báo: Tác giả khẳng định rằng mọi hành động xâm phạm lãnh thổ nước Nam sẽ phải gánh chịu hậu quả nặng nề, chắc chắn bị đánh bại và phải trả giá đắt.
• Thể hiện lòng tự tôn dân tộc và sự quyết tâm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ bằng mọi giá của người Việt Nam.

Câu 5: Theo em, hai dòng thơ đầu và hai dòng thơ cuối có mối liên hệ như thế nào? Vì sao bài thơ được coi là “bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên” của nước ta?

Trả lời

Mối liên hệ giữa hai dòng thơ đầu và hai dòng thơ cuối

Hai dòng thơ đầu khẳng định rõ ràng chủ quyền thiêng liêng và không thể chối cãi của nước Nam, trong khi hai dòng thơ cuối thể hiện sự thách thức và quyết tâm bảo vệ chủ quyền đó trước bất kỳ sự xâm phạm nào. Sự kết hợp giữa khẳng định và hành động tạo nên một thông điệp mạnh mẽ về ý chí tự chủ và sự bất khuất của dân tộc.

Vì sao được coi là “bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên”

Bài thơ được coi là “bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên” của nước ta vì nó chứa đựng những yếu tố cốt lõi của một bản tuyên ngôn độc lập: khẳng định chủ quyền lãnh thổ, quyền tự quyết của dân tộc và ý chí quyết tâm bảo vệ độc lập. Bài thơ đã trở thành biểu tượng của lòng yêu nước và sự kiên cường chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.

Câu 6: Bài Sông núi nước Nam gợi lên trong em những tình cảm, cảm xúc gì? Theo em, nội dung tư tưởng bài thơ có ý nghĩa như thế nào với thế hệ trẻ ngày nay?

Trả lời

Cảm xúc gợi lên

Bài thơ gợi lên trong em lòng tự hào về lịch sử hào hùng của dân tộc, sự khâm phục trước tinh thần chiến đấu kiên cường và ý chí bất khuất của cha ông trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc.

Đồng thời, bài thơ cũng khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước và ý thức trách nhiệm bảo vệ nền độc lập, tự do mà các thế hệ trước đã phải đổ bao mồ hôi, xương máu để giành được.

Ý nghĩa với thế hệ trẻ ngày nay

Nội dung tư tưởng của bài thơ là lời nhắc nhở thế hệ trẻ về giá trị của độc lập, tự do và chủ quyền dân tộc. Nó khuyến khích thế hệ trẻ trân trọng, bảo vệ và phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết và quyết tâm xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh.

Đồng thời, bài thơ cũng là nguồn động viên to lớn, khích lệ thế hệ trẻ không ngừng phấn đấu học tập, rèn luyện để kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc.

Với những hướng dẫn soạn bài soạn bài Sông núi nước Nam (Nam quốc sơn hà) – Cánh diều – Ngữ văn lớp 9 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.