Soạn bài Thời gian

Hướng dẫn soạn bài Thời gian – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ nào?

Trả lời

Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ sau:

• Thứ tự: Thời gian luôn trôi theo một thứ tự nhất định, từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.
• Biến đổi: Thời gian luôn biến đổi, mọi thứ trên thế giới đều không ngừng thay đổi theo thời gian.
• Quá khứ: Quá khứ là thời gian đã qua, không thể thay đổi được.
• Hiện tại: Hiện tại là thời gian đang diễn ra, là thời gian duy nhất mà con người có thể tác động.
• Tương lai: Tương lai là thời gian chưa đến, là thời gian con người có thể mong đợi và dự đoán.

Tùy theo bối cảnh và cảm xúc của mỗi người mà những từ ngữ này có thể được sử dụng với những ý nghĩa khác nhau. Ví dụ, khi nói về quá khứ, người ta có thể sử dụng những từ ngữ mang tính chất hoài niệm, như “ngày xưa”, “xưa kia”, “thời đó”. Khi nói về tương lai, người ta có thể sử dụng những từ ngữ mang tính chất hy vọng, như “ngày mai”, “tương lai”, “ước mơ”.

Câu 2 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy tưởng tượng âm thanh tiếng sỏi rơi trong lòng giếng cạn

Trả lời

Âm thanh tiếng sỏi rơi trong lòng giếng cạn như tiếng vọng của lòng người, của những khao khát, ước vọng chưa được thực hiện.

Câu 3 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung như thế nào về thời gian và về quan hệ giữa thời gian với con người? 

Trả lời

Câu thơ mở đầu bài “Thời gian” của Văn Cao đã cho người đọc thấy được những suy tưởng sâu sắc của nhà thơ về thời gian. Thời gian được cảm nhận như một dòng chảy vô hình, trôi qua nhanh chóng, mong manh và ngắn ngủi vô cùng. Nó như một kẻ tàn nhẫn, vội vàng tới, vội vàng đi, tàn nhẫn để lại những dấu vết nhuốm màu thời gian lên cuộc sống.

Tác giả đã sử dụng hình ảnh “qua kẽ tay” để diễn tả sự trôi chảy của thời gian. Kẽ tay là nơi nhỏ hẹp, chật chội, vậy mà thời gian lại có thể lọt qua một cách dễ dàng. Điều đó cho thấy thời gian trôi qua nhanh chóng, không thể nắm bắt. Cũng như dòng nước chảy qua kẽ tay, thời gian cứ trôi đi, để lại trong lòng người những dấu ấn của sự thay đổi, của sự tàn phai.

Những hình dung về thời gian của Văn Cao đã gợi lên trong lòng người đọc những suy nghĩ sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và thời gian. Thời gian là một quy luật tất yếu của cuộc sống, nó không bao giờ chờ đợi bất cứ ai. Con người không thể nào nắm giữ, níu kéo được thời gian. Sự trôi chảy của thời gian chính là bi kịch của phận người. Bởi vậy, chúng ta cần phải sống sao cho mỗi phút giây hiện hữu của đời người là mỗi phút giây sống chứ không phải là tồn tại.

Câu 4 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?

Trả lời

Trong bài thơ “Thời gian” của Văn Cao, hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” đã gợi cho người đọc những liên tưởng sâu sắc về sự thoáng qua, nhanh chóng và vội vàng của thời gian.

Chiếc lá khô là hình ảnh của sự tàn phai và mất đi. Trước đó, nó còn xanh tươi, đầy sức sống, nhưng giờ đây đã trở nên khô héo và phai nhạt. Điều đó cho thấy thời gian đã làm cho mọi thứ dần dần thay đổi, từ tươi mới đến tàn phai, từ đẹp đẽ đến xấu xí.

Hình ảnh “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” lại là hình ảnh của sự cô đơn, vắng vẻ và đau khổ. Tiếng sỏi reo rắt trong lòng giếng cạn tạo ra một âm thanh buồn bã, ảm đạm. Nó như muốn truyền tải đến ta thông điệp rằng, sự thoáng qua của thời gian cũng đồng nghĩa với sự đau khổ và sự cô đơn trong cuộc sống.

Với những hình ảnh tàn phai và đầy xót xa đó, tác giả Văn Cao muốn nhắc nhở chúng ta về giá trị của cuộc sống, cũng như giá trị của thời gian. Chúng ta cần phải biết trân trọng mọi thứ xung quanh, trân trọng từng khoảnh khắc và từng giây phút của cuộc đời, để không phải hối tiếc khi mọi thứ đã trôi qua mà không cách nào quay lại được.

Câu 5 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy chỉ ra:

a. Điểm tương đồng giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” ở sáu dòng thơ cuối.

b. Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) với hình ảnh “những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu)

Trả lời

a. Ba hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” đều là những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Những hình ảnh này được sử dụng để thể hiện những suy tư, cảm xúc sâu sắc của tác giả về thời gian và giá trị của nghệ thuật.

Trước hết, cả ba hình ảnh này đều là những giá trị tinh thần cao đẹp, có thể mang lại cho con người niềm vui, hạnh phúc, sự thăng hoa của tâm hồn. Những câu thơ, bài hát hay đôi mắt của người con gái đều là những biểu hiện của nghệ thuật, là những tác phẩm nghệ thuật có giá trị vượt thời gian.

Thứ hai, cả ba hình ảnh này đều mang ý nghĩa biểu tượng. “Những câu thơ” tượng trưng cho giá trị của thơ ca, “những bài hát” tượng trưng cho giá trị của âm nhạc, và “đôi mắt em” tượng trưng cho giá trị của tình yêu. Sự kết hợp của ba hình ảnh này đã tạo nên một bức tranh đẹp đẽ, giàu ý nghĩa về giá trị của nghệ thuật và cái đẹp.

Thứ ba, cả ba hình ảnh này đều có điểm tương đồng là “còn xanh” trong dòng chảy nghiệt ngã của thời gian. Thời gian là một dòng chảy vô tận, không ngừng biến đổi, mọi sự vật, hiện tượng đều có thể bị thời gian bào mòn, tàn phá. Tuy nhiên, những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp thì luôn trường tồn, bất tử, vượt qua sự tàn phá của thời gian.

b. Mở đầu bài thơ “Thời gian”, tác giả Văn Cao đã sử dụng hình ảnh “những chiếc lá” khô héo, thiếu đi sức sống, nhuốm màu thời gian để nêu lên mạch cảm xúc tiếc nuối, buồn bã trước khi sự biến chuyển nhanh chóng của thời gian lên cuộc sống. Hình ảnh này đã gợi lên trong lòng người đọc những suy nghĩ sâu sắc về sự tàn phai của thời gian. Thời gian trôi qua nhanh chóng, không ngừng biến đổi, mọi sự vật, hiện tượng đều có thể bị thời gian bào mòn, tàn phá. Điều đó đã khiến cho con người cảm thấy tiếc nuối, buồn bã trước những gì đã qua đi.

Tuy nhiên, sang tới sáu câu thơ cuối, âm hưởng bài thơ đã được chuyển đổi bất ngờ: từ trầm buồn, u uẩn sang thanh thoát, thổn thức, mơ màng. Điều này được thể hiện qua những hình ảnh thơ “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em”. Những hình ảnh này đều mang ý nghĩa biểu tượng cao.

“Những câu thơ” tượng trưng cho giá trị của thơ ca, “những bài hát” tượng trưng cho giá trị của âm nhạc, và “đôi mắt em” tượng trưng cho giá trị của tình yêu. Cả ba hình ảnh này đều là những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Nghệ thuật và cái đẹp là những giá trị tinh thần cao đẹp, có thể mang lại cho con người niềm vui, hạnh phúc, sự thăng hoa của tâm hồn. Những giá trị này sẽ mãi mãi trường tồn, bất tử, vượt qua sự tàn phá của thời gian.

Sự chuyển đổi âm hưởng của bài thơ đã thể hiện sự chuyển đổi trong cảm xúc của nhà thơ. Nếu như ở sáu câu thơ đầu, nhà thơ cảm thấy tiếc nuối, buồn bã trước sự tàn phai của thời gian, thì ở sáu câu thơ cuối, nhà thơ lại cảm thấy lạc quan, tin tưởng vào giá trị của nghệ thuật và cái đẹp.

Câu 6 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc trong bảng sau:

Trả lời

Các hình ảnh thơ theo cột dọc đều là những hình ảnh có sự tương đồng về mặt ý nghĩa biểu tượng, cùng đều là những hình ảnh gợi tâm trạng, cảm xúc của con người khi đứng trước những biến chuyển của thời gian. Một bên là những hình ảnh gợi sự khô cằn, cô đơn và mất mát của thời gian và một bên là những hình ảnh thể hiện sự sống động, tươi trẻ và hy vọng.

Cụ thể, ở cột dọc bên trái, tác giả sử dụng hình ảnh “những chiếc lá” khô héo, “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” để gợi lên sự tàn phai, cô đơn và mất mát của thời gian. Những hình ảnh này đã gợi lên trong lòng người đọc những suy nghĩ sâu sắc về sự tàn phai của thời gian. Thời gian trôi qua nhanh chóng, không ngừng biến đổi, mọi sự vật, hiện tượng đều có thể bị thời gian bào mòn, tàn phá. Điều đó đã khiến cho con người cảm thấy tiếc nuối, buồn bã trước những gì đã qua đi.

Ở cột dọc bên phải, tác giả sử dụng hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” để gợi lên sự sống động, tươi trẻ và hy vọng của thời gian. Những hình ảnh này đều mang ý nghĩa biểu tượng cao.

“Những câu thơ” tượng trưng cho giá trị của thơ ca, “những bài hát” tượng trưng cho giá trị của âm nhạc, và “đôi mắt em” tượng trưng cho giá trị của tình yêu. Cả ba hình ảnh này đều là những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Nghệ thuật và cái đẹp là những giá trị tinh thần cao đẹp, có thể mang lại cho con người niềm vui, hạnh phúc, sự thăng hoa của tâm hồn. Những giá trị này sẽ mãi mãi trường tồn, bất tử, vượt qua sự tàn phá của thời gian.

Trong khi đó, các hình ảnh thơ theo cột ngang lại là những hình ảnh thơ mang những nét tương phản nhau về ý nghĩa biểu đạt nội dung. Những hình ảnh ở sáu dòng thơ đầu biểu đạt cho sự tiếc nuối, buồn bã, ảm đạm, nhuốm màu thời gian thì ngược lại, những hình ảnh ở sáu dòng thơ cuối lại mang một màu sắc tươi mới, trẻ trung, đâm chồi nảy nở, phát triển.

Sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối tạo ra một sự phân chia rõ ràng giữa quá khứ và hiện tại. Quá khứ là một giai đoạn đã qua, là những gì đã bị thời gian bào mòn, tàn phá. Hiện tại là một giai đoạn đang diễn ra, là những gì đang được thời gian bồi đắp, phát triển.

Các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc tạo thành một hình ảnh đan xen, tương phản giữa sự sống động và sự tàn lụi, giữa quá khứ và tương lai, tạo nên một khung cảnh phong phú, tươi đẹp và phức tạp của thời gian.

Bằng cách sử dụng các hình ảnh thơ tương phản nhau, tác giả Văn Cao đã thể hiện những suy tư, cảm xúc sâu sắc về thời gian. Thời gian là một dòng chảy vô tận, không ngừng biến đổi, mang đến cho con người những điều tốt đẹp nhưng cũng có thể mang đến cho con người những mất mát, đau thương. Tuy nhiên, con người vẫn có thể tìm thấy niềm vui, hạnh phúc trong cuộc sống qua những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp.

Câu 7 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp,…) của bài thơ Thời gian.

Trả lời

Nhạc điệu của câu thơ trong bài thơ rất lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra một nhạc điệu đặc biệt. Chẳng hạn, câu thơ “Rơi như tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” có nhịp điệu chậm rãi, đều đặn, gợi cảm giác buồn bã, tiếc nuối. Câu thơ “Vẫn xanh như những câu thơ” có nhịp điệu nhanh hơn, tươi vui hơn, gợi cảm giác lạc quan, yêu đời.

Đồng thời, số câu trong mỗi đoạn không ổn định, đoạn đầu bốn câu và đoạn cuối ba câu. Số câu trong mỗi đoạn theo hướng giảm dần. Đó là cái lạ của bài thơ, xét về cấu trúc đoạn và văn bản.

Toàn bài thơ có 12 dòng nhưng không hẳn là 12 câu vì nó có những câu vắt qua nhiều dòng. Cũng có thể hiểu 12 dòng ấy chỉ có một câu vì toàn bộ bài thơ không có dấu chấm cuối câu. Đó là một cấu trúc mơ hồ khó hiểu.

Ngoài ra Văn Cao còn dùng thủ pháp “lạ hóa” từ ngữ, cú pháp. Chẳng hạn, từ “qua kẽ tay” trong câu thơ “Rơi như tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” là một cách nói lạ, gợi cảm giác thời gian trôi qua nhanh chóng, không thể nắm bắt.

Cấu trúc của thơ không chỉ thể hiện ở bề mặt văn bản mà còn thể hiện ở tầng sâu ngữ nghĩa của nó. Bài thơ “Thời gian” cũng vậy, điều tác giả muốn nói đều nằm ở bên ngoài con chữ, phía sau những hình ảnh do con chữ tạo ra.

Văn Cao dùng các hình thức ngôn từ mang nhiều tầng nghĩa tượng trưng kết hợp với các biện pháp tu từ và đặc biệt là cách ngắt dòng, ngắt nhịp sáng tạo mới lạ để nêu lên vấn đề về thời gian trong cuộc sống của con người. Đây cũng chính là điều làm nên chất riêng trong thơ của Văn Cao.

Câu 8 (trang 64, SGK Ngữ văn 11, tập hai):

Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) mà bạn đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao.

Trả lời

Điểm tương đồng trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao trong hai bài thơ “Độc “Tiểu Thanh kí”” và “Thời gian”

Cả hai bài thơ “Độc “Tiểu Thanh kí”” và “Thời gian” đều thể hiện tâm trạng u uất, những suy tư về sự trôi qua của thời gian và đánh giá giá trị cuộc sống.

Trong bài thơ “Độc “Tiểu Thanh kí””, Nguyễn Du đã mượn nỗi buồn của nàng Tiểu Thanh để bày tỏ nỗi lòng của mình. Nàng Tiểu Thanh là một cô gái trẻ tài hoa nhưng số phận bất hạnh, cuối cùng đã phải tự vẫn. Nguyễn Du xót thương cho số phận của nàng và cũng đồng cảm với những nỗi buồn, thất vọng trong cuộc đời mình. Thời gian trôi qua nhanh chóng, tuổi trẻ qua đi, cuộc đời đầy những đau khổ, bất hạnh. Điều đó khiến cho nhà thơ cảm thấy chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn.

Trong bài thơ “Thời gian”, Văn Cao cũng thể hiện tâm trạng u uất, tiếc nuối trước sự trôi qua của thời gian. Thời gian trôi qua như một dòng chảy không ngừng nghỉ, cuốn trôi tất cả những gì đã qua. Chiếc lá rơi, kỉ niệm cũ, những người thân yêu đều bị thời gian vùi lấp. Điều đó khiến cho nhà thơ cảm thấy buồn bã, tiếc nuối và suy ngẫm về giá trị cuộc sống.

Điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao

Mặc dù có điểm tương đồng trong cảm nhận về thời gian, nhưng hai nhà thơ Nguyễn Du và Văn Cao cũng có những điểm khác biệt.

Trong bài thơ “Độc “Tiểu Thanh kí””, Nguyễn Du tập trung khai thác thời gian thông qua nội tâm nhân vật chính, miêu tả sự chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn của một người trẻ tuổi. Nguyễn Du là một người từng trải qua nhiều biến cố của cuộc đời, nên ông có cái nhìn sâu sắc và thấm thía về sự vô thường của thời gian. Thời gian trôi qua nhanh chóng, tuổi trẻ qua đi, cuộc đời đầy những đau khổ, bất hạnh. Điều đó khiến cho nhà thơ cảm thấy chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn.

Trong khi đó, trong bài thơ “Thời gian”, lại mang màu sắc, tính chất trữ tình, tác giả dùng các hình ảnh của thiên nhiên để tả sự thay đổi của cuộc đời như một cách để khuyên người đọc giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống. Văn Cao là một người trẻ tuổi, nhưng ông đã sớm nhận ra sự trôi qua của thời gian và những giá trị của cuộc sống. Thời gian trôi qua, con người và vạn vật đều thay đổi, nhưng những giá trị tinh thần cao đẹp của con người thì vẫn vĩnh cửu. Vì vậy, khi nhìn nhận sự thay đổi của thời gian, tác giả không chìm đắm trong sự bi quan, tiếc nuối mà biết đứng lên, mang tâm trạng hào hứng, tươi mới, bắt đầu sống trân trọng thời gian và sống đẹp, sống vui, sống có ý nghĩa hơn.

Câu 9 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Tìm nghe một bài hát của Văn Cao và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.

Trả lời

Mới đây, em có dịp nghe lại bài hát “Suối mơ” của Văn Cao. Bài hát này đã khiến em có những cảm xúc khó quên.

Ngay từ những câu hát đầu tiên, em đã cảm nhận được sự trong trẻo, thanh khiết của dòng suối mơ. Dòng suối ấy như đang chảy trong tâm hồn tôi, mang đến cho em cảm giác bình yên, thư thái. Những hình ảnh thơ mộng của thiên nhiên như núi rừng, hoa lá, chim ca… được nhạc sĩ khắc họa bằng những giai điệu nhẹ nhàng, du dương. Tất cả đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, tràn đầy sức sống.

Bên cạnh đó, bài hát còn mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đó là thông điệp về tình yêu, về khát vọng hạnh phúc của con người. Dòng suối mơ ấy không chỉ là một địa danh cụ thể mà còn là biểu tượng cho những gì đẹp đẽ, tươi sáng trong cuộc sống. Nó mang đến cho con người niềm tin, hy vọng về một tương lai tươi đẹp hơn.

Với những hướng dẫn soạn bài Thời gian – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.