Soạn bài Cõi lá

Hướng dẫn soạn bài Cõi lá – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Câu 1: 

Bốn mùa xuân, hạ, thu, đông mang đến cho thiên nhiên những cảnh sắc rất đặc trưng. Hãy nêu những dấu hiệu biến đổi của thiên nhiên khi thời tiết chuyển mùa mà bạn có ấn tượng sâu sắc

Trả lời

Mùa đông là mùa của những ngày lạnh giá, hanh khô. Khi thời tiết chuyển sang đông, những dấu hiệu biến đổi của thiên nhiên mà tôi có ấn tượng sâu sắc nhất là:

• Trời rét buốt, băng giá. Nước đóng băng, cây cối trơ trụi, lá cây rụng hết.
• Mưa ít và thưa hơn. Những cơn mưa đông thường kéo dài và lạnh lẽo.
• Động vật tìm nơi trú ẩn để tránh rét. Những chú chim bay về phương Nam tránh rét. Những chú gấu ngủ đông.

Mỗi mùa đều mang đến cho thiên nhiên những vẻ đẹp riêng, độc đáo. Những dấu hiệu biến đổi của thiên nhiên khi thời tiết chuyển mùa luôn khiến tôi cảm thấy thích thú và ấn tượng.

Câu 2 (trang 17 SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu thế nào về từ “òa thức”

Trả lời

Òa thức là một động từ được tác giả sử dụng khéo léo, gợi khung cảnh con người và thiên nhiên như được đánh thức sau một giấc ngủ dài, chào đón một mùa xuân đầy sức sống.

Từ “òa” gợi tả sự bừng tỉnh, trào dâng của cảm xúc, của sức sống. Trong đoạn văn, tác giả đã sử dụng động từ này để diễn tả sự thức dậy của con người và thiên nhiên sau những ngày đông giá rét.

Con người òa thức sau một giấc ngủ dài, bỏ lại sau lưng những mệt mỏi, uể oải của mùa đông. Họ như được tiếp thêm sức mạnh, niềm vui để bắt đầu một ngày mới, một mùa xuân mới.

Câu 3 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Cõi lá đã làm nổi bật nét đặc trưng gì của cảnh sắc Hà Nội?

Trả lời

“cõi lá” là một hình ảnh mang đậm nét đặc trưng của cảnh sắc Hà Nội. Hà Nội là một thành phố cổ kính, mang đậm dấu ấn của lịch sử. Những cây cổ thụ, những tán lá xanh mướt đã trở thành một phần không thể thiếu của thành phố. Cõi lá Hà Nội gắn liền với tuổi thơ, với những kỷ niệm đẹp của biết bao người. Tượng trưng cho sự sống, cho niềm hy vọng. Cõi lá Hà Nội luôn tươi đẹp, luôn vươn lên trong mọi hoàn cảnh. Nó mang đến cho con người niềm tin vào một tương lai tốt đẹp.

Câu 4 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Xác định bố cục của văn bản và cho biết bố cục ấy đã thể hiện đặc điểm nào của thể loại. 

Trả lời

Bố cục:

• Đoạn 1: Khoảnh khắc xuất hiện những dấu hiệu chuyển mùa ở Hà Nội từ xuân sang hạ, tác giả đã sử dụng những hình ảnh, từ ngữ giàu sức gợi để khắc họa sự chuyển mình của đất trời. 
• Đoạn 2: Những hình ảnh của con người, cây cối và đất trời Hà Nội được tác giả miêu tả sinh động, giàu chất trữ tình.
• Đoạn 3: Nét đặc trưng của cây cối – lá cây Hà Nội được tác giả nhấn mạnh qua hình ảnh những chiếc lá xanh mướt, những tán lá rợp mát,…
• Đoạn 4: Lá cây bàng đỏ và câu chuyện gắn liền với người em gái của tác giả.
• Đoạn 5: Hình ảnh cây lá thay đổi sau mỗi giai đoạn mưa, bão của năm. Dưới tác động của mưa bão, cây lá Hà Nội có những thay đổi khác nhau. 
• Đoạn 6: Chiêm nghiệm của tác giả và những trăn trở về nét đẹp Hà Nội. Tác giả đã bày tỏ những suy nghĩ, trăn trở của mình về nét đẹp Hà Nội.

Từ bố cục văn bản, ta nhận thấy tác phẩm thuộc thể loại tản văn. Chất trữ tình của tản văn và tùy bút được thể hiện rõ nét qua những hình ảnh, từ ngữ giàu sức gợi, qua những cảm xúc, suy nghĩ của tác giả. Cái tôi trong tản văn, tùy bút được thể hiện qua những từ nhân xưng ngôi thứ nhất, qua những suy nghĩ, cảm xúc của tác giả. Ngôn ngữ tản văn, tùy bút thường tinh tế, sống động, mang hơi thở đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ tình.

Tản văn “Cõi lá” là một tác phẩm hay, giàu giá trị nghệ thuật. Tác phẩm đã thể hiện thành công vẻ đẹp của cây lá và con người Hà Nội.

Câu 5 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu như thế nào là “cõi lá”? Qua “cõi lá” ấy, tác giả đã phát hiện ra điều gì về mối liên hệ giữa cây, lá với con người?

Trả lời

Trong tiết trời dịu mát của mùa xuân, Hà Nội như được khoác lên mình một tấm áo mới. Những chiếc lá non đu đưa trong gió, tạo nên một bản nhạc du dương. Những đứa trẻ tan trường ríu rít dưới gốc cây, nô đùa vui tươi. Nhiều người Hà Nội chẳng có việc gì cũng vòng xe qua đoạn phố đông đúc, hỗn hào chỉ để ngắm nhìn một chút sắc lá ngọt ngào như mật chảy tháng giêng.

Không khí trong lành, cảnh vật vui tươi, con người rạng rỡ, Hà Nội thật đẹp biết bao. Trong khoảnh khắc tiết trời dịu ngọt ấy, tác giả nhớ về người em gái đi xa. Cô em gái của tác giả sống xa Tổ quốc đã hai chục năm có lẻ. Mỗi lần gọi điện về, cô lại hỏi con đường ven Hồ Gươm mùa này lá đã rụng chưa? Lạ thế! Mùa nào cũng hỏi vậy.

Không chỉ cảnh vật, con người, mà những cây cổ thụ đã ở mảnh đất ấy hàng nghìn năm, chứng kiến bao nhiêu là điều đổi thay cũng khiến cho người ta nhớ về. Chúng cứ mãi ở đấy, đến mùa thì lại thay lá, những khoảnh khắc ấy tuy đơn sơ, nhưng lại khiến cho bao người con Hà Nội nơi xa quê phải nhớ về. Thèm lắm cảm giác được nhìn sự đổi thay của từng chiếc lá, từng hàng cây, ước chỉ nhỏ nhoi vậy thôi, nhưng biết bao giờ mới thực hiện được.

Vài người đã nhận xét rằng, dường như những cây cổ thụ Hà Nội chẳng ưu ái con người lắm. Bằng chứng rất rõ ràng, in hằn lên cả thân cây: Những thân cây u sần máu cục đầy thương tích do con người gây nên. Nhưng đối với tác giả điều đó chẳng có gì là bất ngờ cả, bởi chúng đã cùng người Hà Nội trải qua bao nhiêu gian khó. Nếu những gốc sấu già Hà Nội lại nhẵn nhụi như những cây chò chỉ trên đường Hùng Vương thì mới là một điều kì tích.

Lang thang trên con đường vào mùa xuân ấy, tác giả cảm thấy gương mặt ai cũng vui mừng, phấn khởi, đặc biệt là trẻ lại. Hay phải chăng tác giả đang cảm thấy bản thân như vậy? Chính nhà văn cũng rất thắc mắc điều đó nhưng thông qua thắc mắc đó cũng đã khắc họa sâu sắc hơn mối quan hệ chặt chẽ giữa cây, lá và con người Hà Nội.

Câu 6 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Phân tích một vài đoạn văn có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình/nghị luận hoặc miêu tả thiên nhiên với miêu tả con người và làm rõ tác dụng của sự kết hợp ấy trong văn bản.

Trả lời

Mở đầu tác phẩm, khung cảnh mùa xuân hiện lên với những dấu hiệu trái ngược. Tiết trời mùa xuân thường mát mẻ, dễ chịu, nhưng ở Hà Nội, mùa xuân năm nay đến hơi chậm, khi cái nắng đã chao chát trên những lộc non báo hiệu mùa hè. Điều này khiến tác giả cảm thấy bẽ bàng, tiếc nuối.

Tuy nhiên, khi những tia nắng đã soi rọi qua những mầm lộc non mới nhu, mùa xuân thực sự đã đến. Lòng người ai cũng náo nức, rộn ràng và “Òa thức cùng với xôn xao lá cành”. Động từ “òa thức” được tác giả sử dụng khéo léo, gợi khung cảnh con người và thiên nhiên tỉnh dậy sau những ngày đông giá rét, chào đón một mùa xuân thật vui tươi và ấm áp.

Sự kết hợp giữa chất tự sự và chất trữ tình đã tạo nên vẻ đẹp đầy chất suy tư của nét đẹp Hà Nội. Chất tự sự được thể hiện qua việc tác giả kể lại những gì mình đã chứng kiến, cảm nhận được. Chất trữ tình được thể hiện qua những cảm xúc, suy nghĩ của tác giả về mùa xuân Hà Nội.

Câu 7 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Xác định chủ đề, đánh giá ý nghĩa thông điệp của văn bản. 

Trả lời

Chủ đề: Tình yêu của tác giả Đỗ Phấn dành cho mảnh đất cố đô Hà Nội

Ý nghĩa thông điệp của văn bản:
Tác phẩm “Cõi lá” đã gửi gắm một thông điệp ý nghĩa về tình yêu quê hương, đất nước. Tình yêu quê hương là tình cảm thiêng liêng, cao quý của mỗi con người. Nó không chỉ là tình cảm gắn bó với những gì gần gũi, thân thuộc mà còn là tình cảm trân trọng, tự hào với những giá trị văn hóa, lịch sử của quê hương.

Tình yêu quê hương là động lực, là nguồn sức mạnh giúp con người vượt qua mọi khó khăn, thử thách trong cuộc sống. Nó cũng là cơ sở để xây dựng một xã hội tốt đẹp, văn minh.

Tác phẩm “Cõi lá” của Đỗ Phấn đã góp phần khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước trong mỗi người.

Câu 8 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Chỉ ra một vài biểu hiện của nét đẹp văn hóa được thể hiện trong văn bản. 

Trả lời

Trong hầu hết các tác phẩm của mình, họa sĩ Đỗ Phấn đã thể hiện những bút pháp nghệ thuật tài hoa, độc đáo cùng những màu sắc khác lạ qua việc khắc họa hình ảnh đời sống sinh hoạt của người dân Thủ đô. Những mẩu chuyện nhỏ về cảnh vật, con người và nét văn hóa của riêng Hà Nội đã được ông thủ thỉ nhẹ nhàng qua từng trang viết.

Tưởng như những chi tiết vụn vặt, nhỏ bé và cũ kỹ ấy sẽ chẳng có ý nghĩa gì, nhưng thực tế, đối với Đỗ Phấn, tất cả đều có thể trở thành chủ đề, trở thành nguồn cảm hứng dạt dào giúp ông viết nên những câu chuyện Hà Nội thật đẹp, với biết bao cảm xúc lắng đọng. Từ cái vòi nước công cộng đến cửa hiệu giặt là, từ cái chuyện phơi quần áo, đèn đường, cái nồi đất, nước giải khát, bún đậu mắm tôm… đều có thể trở thành những “lát cắt ký ức” để Đỗ Phấn tâm tình thủ thỉ với bạn đọc chuyện xưa tới chuyện nay, từ xa tới gần, từ hiện đại trở về quá khứ.

Những “lát cắt ký ức” ấy khi được nhìn một cách tổng thể, bao quát, rộng lớn lại khiến cho độc giả phải bất ngờ về một hình ảnh Hà Nội thời chưa xa, thật đẹp, thật điềm đạm và kín đáo biết bao.

Câu 9 (trang 18, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Qua việc đọc tản văn Cõi lá, bạn hãy nêu một số lưu ý khi đọc hiểu các văn bản thuộc thể loại này. 

Trả lời

Tản văn là một thể loại văn học có đặc điểm kết hợp giữa tự sự và trữ tình, miêu tả những suy nghĩ, cảm xúc của tác giả về con người, thiên nhiên, xã hội. Để đọc hiểu các văn bản thuộc thể loại tản văn, cần lưu ý một số điểm sau:

• Xác định thể loại văn bản: Tản văn là một thể loại văn học, do đó, trước khi đọc hiểu, cần xác định được tác phẩm thuộc thể loại nào. Điều này giúp người đọc có định hướng và xác định những nội dung cần tìm hiểu.
• Xác định chủ đề của văn bản: Tản văn thường đề cập đến những chủ đề gần gũi, thân thuộc với cuộc sống của con người. Do đó, cần xác định được chủ đề chính của văn bản để nắm bắt được nội dung tác giả muốn thể hiện.
• Tìm hiểu chất trữ tình, cái tôi của tác giả

Với những hướng dẫn soạn bài Cõi lá – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.