Soạn bài Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm tự sự hoặc tác phẩm kịch
Hướng dẫn Soạn bài Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm tự sự hoặc tác phẩm kịch – Ngữ văn 10 Chân trời sáng tạo chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
*Tri thức về kiểu bài
Kiểu bài:
Phân tích, đánh giá một tác phẩm tự sự hoặc tác phẩm kịch là kiểu bài nghị luận văn học sử dụng lí lẽ và bằng chứng để làm rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm tự sự (sử thi, truyện kể, truyện ngắn, tiểu thuyết, kí,…) hoặc tác phẩm kịch (chèo, tuồng, hài kịch, bi kịch,…).
Yêu cầu đối với kiểu bài:
Ngoài những yêu cầu về nội dung nghị luận và kĩ năng nghị luận như đã trình bày, khi thực hiện bài nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm tự sự/ kịch, bạn cần phân tích, nhận xét về chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật theo đặc trưng thể loại.
- Với các tác phẩm truyện ngắn, tiểu thuyết hay sử thi thì cần tập trung vào cách xây dựng tình huống truyện, miêu tả nhân vật, sử dụng ngôi kể, điểm nhìn, lời của người kể chuyện, đối thoại, độc thoại của nhân vật,…
- Với các tác phẩm truyện kí, hồi kí, du kí, nhật kí, phóng sự,… thì cần tập trung vào các yếu tố tạo nên tính xác thực của sự kiện, chi tiết,… góc nhìn, thái độ, quan điểm, cảm xúc và ngôn từ của tác giả.
- Với các tác phẩm kịch (chèo, tuồng; bi kịch, hài kịch, chính kịch) thì cần tập trung vào các yếu tố như mâu thuẫn, xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại,…
- Bố cục bài viết gồm các phần:
Mở bài: giới thiệu tác phẩm tự sự/ tác phẩm kịch (tên tác phẩm, thể loại, tác giả,…); nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá.
Thân bài: lần lượt trình bày các luận điểm phân tích, đánh giá tác phẩm theo một trình tự nhất định (chủ đề trước, nghệ thuật sau; nghệ thuật trước, chủ đề sau hoặc kết hợp cả hai).
Kết bài: khẳng định lại một cách khái quát giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm; nêu tác động của tác phẩm đối với bản thân hoặc cảm nghĩ sau khi đọc, thưởng thức tác phẩm.
*Đọc ngữ liệu tham khảo
Câu 1 (trang 83 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):
Ngữ liệu trên đã là một bài viết hoàn chỉnh hay chưa? Những dấu hiệu nào giúp bạn xác định như vậy?
Trả lời:
– Ngữ liệu trên chưa phải là một bài viết hoàn chỉnh.
– Có thể căn cứ vào kí hiệu […] để xác định ngữ liệu chỉ là đoạn trích.
Câu 2 (trang 83 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):
Luận điểm được tập trung phân tích, đánh giá trong ngữ liệu là gì?
Trả lời:
– Luận điểm được tập trung phân tích, đánh giá trong ngữ liệu là lối kể đan xen giữa thực tế và mộng tưởng trong Cô bé bán diêm có tác dụng rất lớn để đưa người đọc xâm nhập vào thế giới mộng tưởng của nhân vật.
Câu 3 (trang 83 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):
Chỉ ra sự kết hợp giữa lí lẽ và bằng chứng trong ngữ liệu.
Trả lời:
– Sự kết hợp giữa lí lẽ và bằng chứng trong ngữ liệu:
| Lí lẽ | Bằng chứng |
| Thực tế càng tăng thêm phần nghiệt ngã với em bé thì nó càng thôi thúc em bé tìm đến với chốn bình yên là cõi mộng ảo. | Các lần quẹt diêm và hiệu quả mà nó mang lại. |
| Truyện có nhiều hơn năm lần quẹt diêm | Bởi bốn lần, mỗi lần em chỉ quẹt một que, riêng lần thứ năm em quẹt liên tục hết cả bao diêm. |
Câu 4 (trang 83 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):
Người viết đã có những nhận xét gì về tác dụng của các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm?
Trả lời:
– Người viết đã có những nhận xét về tác dụng của các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm:
+ Lối kể xen kẽ có tác dụng rất lớn để đưa người đọc xâm nhập vào thế giới mộng tưởng của nhân vật.
+ Ánh sáng từ ngọn lửa que diêm đảm nhận hai chức năng: vừa sưởi ẩm (chức năng này không quan trọng vì ngọn lửa diêm thì quá nhỏ nhoi trước trời tuyết mênh mông), vừa thắp sáng lên thế giới mộng ảo, cái thế giới mang lại hạnh phúc cho em.
*Thực hành viết theo quy trình
Đề bài:
Đề 1: Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của một tác phẩm truyện.
Đề 2: Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của một màn kịch mà bạn đã học hoặc đã đọc.
Bước 1: Chuẩn bị viết
Xác định đề tài
Dựa vào danh mục tác phẩm được cung cấp, có thể chọn đề tài “Phân tích và đánh giá về tác phẩm ‘Buổi học cuối cùng’ của An-phong-xơ Đô-đế.” Đây là một tác phẩm văn học ngắn có sẵn trong danh sách và có thể cung cấp cơ hội để thực hiện một bài phân tích sâu sắc về nội dung, cấu trúc, và ý nghĩa của tác phẩm.
Nếu muốn tập trung vào mảng kịch, bạn có thể lựa chọn “Phân tích và so sánh các trích đoạn từ ‘Huyện Trìa,’ ‘Đề Hầu,’ và ‘Thầy Nghêu mắc lõm Thị Hến’ trong tác phẩm Nghêu, Sò, Ốc, Hến (tuồng đồ).” Điều này có thể mang lại một cái nhìn sâu sắc về cách nhà văn xử lý các nhân vật và tình huống trong ba trích đoạn này.
Chọn một trong những đề tài này sẽ giúp bạn hạn chế phạm vi nghiên cứu và tập trung vào một khía cạnh cụ thể của văn học, giúp nghiên cứu của bạn trở nên chặt chẽ và có ý nghĩa.
Bước 2: Tìm ý, lập dàn ý
Tìm ý
Để xác định các nội dung chính cho bài phân tích, bạn có thể sử dụng các câu hỏi sau:
- **Chủ đề của tác phẩm là gì?**
– Phản ánh ý chính mà tác giả muốn truyền đạt thông qua tác phẩm.
- **Những tác phẩm nào có cùng chủ đề?**
– Xác định các tác phẩm khác trong cùng thể loại hoặc có cùng chủ đề để so sánh và tìm hiểu sự đặc sắc của tác phẩm cần phân tích.
- **Chủ đề của tác phẩm cần phân tích, đánh giá có gì sâu sắc, mới mẻ?**
– Đặt câu hỏi về những ý tưởng, quan điểm, hoặc tình cảm đặc biệt mà tác giả mang lại qua chủ đề.
- **Chủ đề đó bao gồm các khía cạnh nào và được khơi sâu nhờ bút pháp thế nào?**
– Tìm hiểu cách tác giả phát triển và mở rộng chủ đề, cũng như bút pháp sáng tạo để thể hiện sự sâu sắc và độ đa chiều của nó.
- **Tác phẩm được sáng tác theo thể loại nào (truyện, kịch)?**
– Xác định thể loại giúp bạn hiểu cách tác giả chọn cách kể chuyện và sử dụng ngôn ngữ.
- **Thể loại đó có những điểm gì đáng lưu ý trong cách xây dựng nhân vật, cốt truyện, điểm nhìn, lời kể, lời thoại, …)?**
– Tìm hiểu cách tác giả sử dụng các yếu tố này để tạo ra ảnh hưởng và tác động đặc biệt.
- **Các yếu tố hình thức nghệ thuật của tác phẩm có gì đặc sắc và đã góp phần thể hiện chủ đề thế nào?**
– Phân tích cách tác giả sử dụng ngôn ngữ, kỹ thuật viết và các yếu tố hình thức khác để làm sâu sắc hơn chủ đề của tác phẩm.
Các câu hỏi này giúp tạo ra một cấu trúc phân tích sâu sắc và đồng thời giúp bạn xác định những khía cạnh quan trọng cần tập trung trong bài viết của mình.
Lập dàn ý
Sắp xếp, trình bày các ý đã tìm thành một dàn ý (theo bố cục nêu trong Tri thức về kiểu bài). Riêng với dàn ý phần thân bài, bạn cần:
- Lần lượt chi tiết hoá các luận điểm.
- Thân bài cần trình bày ít nhất hai luận điểm, một luận điểm phân tích, đánh giá chủ đề và một luận điểm phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm (gắn với đặc trưng thể loại), hoặc trong mỗi luận điểm, kết họp phân tích, đánh giá chủ đề với phân tích, đánh giá nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật và chỉ ra tác dụng của chúng trong việc thể hiện chủ đề.
Ví dụ: dàn ý cho bài phân tích, đánh giá về nghệ thuật kể chuyện trong truyện Cô bé bán diêm, các luận điểm đã được sắp xếp như sau:
- Lời kể theo dòng tâm trạng (Lí lẽ và bằng chứng)
- Lời kể xen kẽ thực tế và mộng tưởng (Lí lẽ và bằng chứng)
- Nhiều kiểu lời văn (Lí lẽ và bằng chứng)
Một ví dụ khác: nếu đề bài là phân tích đánh giá một màn kịch (chẳng hạn: Huyện Trìa, Đề Hầu, Thầy Nghêu mắc lõm Thị Hến), các luận điểm chính trong phần thân bài có thể sắp xếp như sau:
- Màn kịch đã phơi bày bộ mặt gian trá, nhũng nhiễu và háo sắc của các nhân vật “tai to mặt lớn” như quan huyện, thầy đề, kẻ đội lốt thầy tu; khẳng định sự khôn ngoan, sắc sảo của những người đàn bà goá, nạn nhân của sự nhũng nhiễu thôn quê ngày xưa. (Lí lẽ và bằng chứng)
- Màn kịch sử dụng tình huống hài kịch quen thuộc “gài bẫy và“mắc lõm”) với sự dẫn dắt mâu thuẫn khéo léo, bất ngờ, hành động giàu kịch tính. (Lí lẽ và bằng chứng)
- Màn kịch sử dụng thủ pháp đối lập và ngôn ngữ đối thoại của hài kịch để khắc hoạ nổi bật tính cách của các nhân vật: Thị Hến, Thầy Nghêu, Đề Hầu, Huyện Trìa. (Lí lẽ và bằng chứng)
Bước 3: Viết bài
Dựa vào dàn ý, bạn hãy viết thành một bài văn hoàn chỉnh. Khi viết cần:
- Thể hiện được các đặc điểm của kiểu bài Phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của tác phẩm tự sự hoặc tác phẩm kịch nhằm đáp ứng yêu cầu cần đạt.
- Chú ý cách diễn đạt sáng rõ, khúc chiết, linh hoạt.
Bước 4: Xem lại và chỉnh sửa
Bạn hãy đọc lại bài viết và tự đánh giá theo bảng kiểm:
Đề 1: Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của một tác phẩm truyện.
Bài viết tham khảo
Văn bản “Lời má năm xưa” không chỉ là một tác phẩm văn xuôi nói về câu chuyện cụ thể, mà còn là một tác phẩm đậm chất nhân văn, tôn vinh mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Bài viết này kể về sự hiểu biết, lòng vị tha, và sự học hỏi từ những hành động nhỏ trong cuộc sống, từ đó chú trọng đến giáo dục và giá trị mà gia đình đóng góp trong việc hình thành tính cách của người đọc.
Văn bản khéo léo thể hiện tâm trạng phức tạp của nhân vật chính, từ sự hối hận, áy náy cho đến sự hiểu biết và lòng trắc ẩn. Bằng cách này, tác giả không chỉ chia sẻ một câu chuyện đơn giản mà còn truyền đạt những giá trị nhân văn sâu sắc về tình yêu thương, tôn trọng môi trường, và lòng biết ơn.
Ngoài ra, việc khắc họa nhân vật “mẹ” trong truyện với những phẩm chất lương thiện và sâu sắc, làm tôn vinh tình mẫu tử và vai trò của người phụ nữ trong việc giáo dục con cái. Bằng cách này, tác giả tạo ra một hình ảnh mẫu mực, khích lệ độc giả đề cao giá trị gia đình và lòng biết ơn đối với những người đã giúp đỡ.
Tổng cộng, văn bản không chỉ là một câu chuyện, mà còn là một thông điệp sâu sắc về tình cảm con người với thiên nhiên và giáo dục gia đình. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ tinh tế và mô tả sắc nét, tác giả làm cho độc giả đồng cảm và suy ngẫm về ý nghĩa của mối quan hệ này trong cuộc sống hàng ngày.
Với những hướng dẫn Soạn bài Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm tự sự hoặc tác phẩm kịch – Ngữ văn 10 Chân trời sáng tạo chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.
