Soạn bài Tức nước vỡ bờ – Ngữ văn lớp 8

Hướng dẫn soạn bài Tức nước vỡ bờ- Ngữ văn lớp 8 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Đọc – Hiểu văn bản

1. Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông vào nhà 

Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, anh Dậu đang nằm trên giường bệnh, ốm yếu, tiều tụy, nằm bẹp dí trên giường, tiếng nói thều thào, nghe như tiếng rì rào của con ruồi. Chị Dậu đang ngồi cho con bú, người sưng phù, đỏ ửng, trông thật đáng thương.

Bọn tay sai xông vào như một cơn bão, dữ dội và hung hãn. Cai lệ là người cầm đầu, hắn đi trước, tay cầm roi song, vừa đi vừa quát tháo: “Ông Dậu, ông Dậu đâu rồi?”. Tên người nhà lí trưởng đi theo sau, tay cũng lăm lăm cây roi.

Trước tình cảnh đó, chị Dậu vô cùng lo lắng, sợ hãi. Chị vội vàng bế con đứng dậy, cố gắng bình tĩnh van xin: “Cháu van ông, nhà cháu mới ốm dậy, chớ bắt trói chồng cháu đi, cháu xin ông.”

2. Phân tích nhân vật cai lệ 

• Cai lệ là chức danh gì ?

Cai lệ là tên gọi của một tên tay sai, là người chuyên đi thu tô thuế, bắt bớ, đánh đập dân lành cho bọn quan lại.

• Tên cai lệ có mặt ở làng Đông Xá với vai trò gì ?

Tên cai lệ có mặt ở làng Đông Xá với vai trò là người thu thuế cho nhà lí trưởng.

• Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu với ý định gì ?

Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu với ý định bắt anh Dậu đi trả tiền sưu.

• Vì sao hắn chỉ là một tên tay sai mạt hạng lại có quyền đánh trói người vô tội vạ như vậy ?

Hắn chỉ là một tên tay sai mạt hạng nhưng lại có quyền đánh trói người vô tội vạ như vậy là vì hắn được bọn quan lại cho quyền hành, được phép làm bất cứ điều gì để thu tô thuế cho bọn chúng.

• Qua dó, em hiểu như thế nào về chế độ xã hội đương thời ?

Qua dó, em hiểu rằng chế độ xã hội đương thời là một xã hội vô cùng tàn bạo, áp bức, bóc lột nhân dân. Quyền sống, quyền tự do của nhân dân bị chà đạp một cách tàn nhẫn.

• Em có nhận xét gì về nghệ thuật khắc hoạ nhân vật của tác giả ?

Nghệ thuật khắc họạ nhân vật của tác giả trong đoạn trích này rất thành công. Tác giả đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật như miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ của nhân vật để làm nổi bật tính cách của nhân vật cai lệ.

• Ngoại hình của cai lệ

Cai lệ là một tên tay sai thô lỗ, hung ác. Ngoại hình của hắn được miêu tả như sau:

“Một người chừng năm mươi tuổi, cao to vạm vỡ, râu ria mép tóc như tổ quạ, mắt gườm gườm, giọng nói khàn khàn như tiếng xe rít trên sân gạch.”

• Hành động của cai lệ

Hành động của cai lệ vô cùng hung bạo, tàn nhẫn. Hắn đi đến đâu là gây ra tiếng động đến đó. Khi vào nhà anh Dậu, hắn không nói một lời mà chỉ quát tháo, dọa nạt: “Ông Dậu, ông Dậu đâu rồi?”. Hắn còn dùng roi song quất mạnh vào ngực anh Dậu đang ốm nằm trên giường: “Bốp cho lão thằng kia một phát bây giờ!”.

• Ngôn ngữ của cai lệ

Ngôn ngữ của cai lệ cũng vô cùng thô tục, hung hăng. Hắn dùng những lời lẽ đe dọa, hăm dọa, thậm chí xúc phạm đến nhân phẩm của chị Dậu: “Còn đánh cho mày chết đi, cho mày chết đi, cho mày chết đi!”.

Tóm lại, nhân vật cai lệ là một nhân vật phản diện điển hình trong tác phẩm “Tức nước vỡ bờ”. Hắn là đại diện cho bộ máy cai trị tàn bạo, áp bức nhân dân của chế độ thực dân phong kiến đương thời.

3. Diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích 

Diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích có thể được chia làm hai giai đoạn chính:

• Giai đoạn đầu: chị Dậu là một người phụ nữ hiền lành, cam chịu, nhẫn nhục.

Khi bọn tay sai xông vào nhà, chị Dậu vô cùng lo lắng, sợ hãi. Chị vội vàng bế con đứng dậy, cố gắng bình tĩnh van xin: “Cháu van ông, nhà cháu mới ốm dậy, chớ bắt trói chồng cháu đi, cháu xin ông.”. Chị cũng sẵn sàng bán nốt cả gánh khoai để nộp sưu cho nhà nước, mong sao chồng được tha.

• Giai đoạn thứ hai: chị Dậu là một người phụ nữ yêu thương chồng, có tinh thần phản kháng, dũng cảm.

Khi tên cai lệ sầm sập đến chỗ anh Dậu, chị Dậu đã xông ra, liều mình bảo vệ chồng: “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép trói!”. Chị đã dùng lý lẽ để cãi lại tên cai lệ, đồng thời cũng sẵn sàng dùng vũ lực để chống trả: “Mày trói chồng bà đi, bà cho mày xem!”.

Chị Dậu đã đánh ngã tên cai lệ, khiến hắn phải chạy toán loạn. Hành động của chị Dậu thể hiện tinh thần phản kháng, dũng cảm của người phụ nữ nông dân trước sự áp bức, bóc lột của bọn quan lại, cường hào.

Sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không ?

Sự thay đổi thái độ của chị Dậu được miêu tả chân thực và hợp lí. Ở giai đoạn đầu, chị Dậu là một người phụ nữ hiền lành, cam chịu, nhẫn nhục. Tuy nhiên, khi bị đẩy đến bước đường cùng, chị đã bộc lộ bản chất của một người phụ nữ yêu thương chồng, có tinh thần phản kháng, dũng cảm.

Sự thay đổi thái độ của chị Dậu là một phản ứng tất yếu của con người trước những áp bức, bóc lột của giai cấp thống trị. Khi bị dồn đến đường cùng, con người ta sẽ không còn cách nào khác là phải vùng lên đấu tranh để bảo vệ quyền lợi của mình.

Qua đoạn trích này, ta có thể nhận xét về tính cách của chị Dậu như sau:

• Chị là một người phụ nữ yêu thương chồng, thương con hết mực. Chị sẵn sàng bán nốt cả gánh khoai để nộp sưu cho nhà nước, mong sao chồng được tha. Khi thấy chồng bị bọn tay sai đánh đập, chị đã liều mình bảo vệ chồng, sẵn sàng dùng vũ lực để chống trả.
• Chị là một người phụ nữ có tinh thần phản kháng, dũng cảm. Khi bị đẩy đến bước đường cùng, chị đã vùng lên đấu tranh để bảo vệ quyền lợi của gia đình mình.
• Chị là một người phụ nữ hiền lành, cam chịu, nhẫn nhục. Trước tình cảnh chồng bị đánh đập, chị đã van xin tên cai lệ, mong hắn tha cho chồng.

4. Nhan đề Tức nước vỡ bờ’ đặt cho đoạn trích có thoả đáng không ? Vì sao ? 

Nhan đề “Tức nước vỡ bờ” được lấy từ câu tục ngữ: “Tức nước vỡ bờ, đụng đâu dính đó”. Câu tục ngữ này thể hiện một quy luật tất yếu của tự nhiên: khi nước dâng cao đến mức không thể chịu đựng thêm được nữa thì sẽ vỡ bờ, cuốn trôi mọi thứ cản đường.

Nhan đề này được đặt cho đoạn trích rất phù hợp. Chị Dậu cũng giống như dòng nước, khi bị dồn ép đến mức không thể chịu đựng thêm được nữa thì sẽ vùng lên đấu tranh. Sự vùng lên của chị Dậu là một biểu hiện của sức mạnh phản kháng tiềm ẩn trong người nông dân.

Theo em, đặt tên như vậy có thoả đáng không ?

Theo em, đặt tên “Tức nước vỡ bờ” cho đoạn trích là thoả đáng. Nhan đề này đã thể hiện được nội dung chính của đoạn trích, đó là sự vùng lên của chị Dậu trước sự áp bức, bóc lột của bọn quan lại, cường hào.

5. Hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan : “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. (Gợi Ý: tìm hiểu việc tạo dựng tình huống, việc miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lí nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ đối thoại…; chú ý nêu rõ những gì khiến cho đoạn văn được coi là “tuyệt khéo”.)

Đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” trong tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố là một đoạn văn vô cùng đặc sắc, thể hiện rõ tài năng của nhà văn trong việc xây dựng nhân vật, khắc họa tâm lí và nghệ thuật kể chuyện. Đặc biệt, đoạn trích này đã được nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan đánh giá là “một đoạn tuyệt khéo”.

Để chứng minh nhận xét này, chúng ta cần phân tích những yếu tố cơ bản sau:

• Tạo dựng tình huống:

Tình huống của đoạn trích là sự xuất hiện của bọn tay sai đòi sưu thuế. Tình huống này đã đẩy chị Dậu vào tình cảnh éo le, buộc chị phải vùng lên đấu tranh. Tình huống này được xây dựng một cách hợp lí, khiến cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc.

Miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lí nhân vật

• Ngoại hình

Cai lệ là một tên tay sai thô lỗ, hung ác. Ngoại hình của hắn được miêu tả như sau:

“Một người chừng năm mươi tuổi, cao to vạm vỡ, râu ria mép tóc như tổ quạ, mắt gườm gườm, giọng nói khàn khàn như tiếng xe rít trên sân gạch.”

Tên người nhà lí trưởng cũng là một tên tay sai hung dữ. Ngoại hình của hắn cũng được miêu tả tương tự như cai lệ.

• Hành động

Tên cai lệ và tên người nhà lí trưởng là những kẻ hung bạo, tàn ác. Hành động của chúng vô cùng thô lỗ, hung dữ. Chúng xông vào nhà chị Dậu, quát tháo, dọa nạt, đánh đập anh Dậu.

• Ngôn ngữ

Tên cai lệ và tên người nhà lí trưởng là những kẻ vô học, thô lỗ. Ngôn ngữ của chúng vô cùng thô tục, hung hăng. Chúng dùng những lời lẽ đe dọa, hăm dọa, thậm chí xúc phạm đến nhân phẩm của chị Dậu.

• Tâm lí

Chị Dậu là một người phụ nữ hiền lành, cam chịu, nhẫn nhục. Tuy nhiên, khi bị đẩy đến bước đường cùng, chị đã bộc lộ bản chất của một người phụ nữ yêu thương chồng, có tinh thần phản kháng, dũng cảm.

• Nghệ thuật kể chuyện:

Tác giả đã sử dụng ngôi thứ ba để kể chuyện, tạo cho người đọc cảm giác khách quan, trung thực. Ngôn ngữ kể chuyện của tác giả giản dị, mộc mạc, phù hợp với bối cảnh và nhân vật của câu chuyện.

• Ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ đối thoại:

Ngôn ngữ tác giả trong đoạn trích được sử dụng một cách linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng nhân vật. Ngôn ngữ đối thoại của các nhân vật trong đoạn trích được thể hiện một cách tự nhiên, sinh động, góp phần thể hiện tính cách của từng nhân vật.

Những yếu tố trên đã góp phần tạo nên sự thành công của đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”. Đây là một đoạn trích vô cùng đặc sắc, thể hiện tài năng của nhà văn Ngô Tất Tố trong việc xây dựng nhân vật, khắc họa tâm lí và nghệ thuật kể chuyện.

Để chứng minh nhận xét “một đoạn tuyệt khéo” của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan, chúng ta có thể tập trung vào những điểm sau:

• Tình huống truyện được xây dựng một cách hợp lí, bất ngờ, gây cấn, tạo ra bước ngoặt trong tâm lí nhân vật.
• Nhân vật chị Dậu được khắc họa thành công, đặc biệt là sự biến đổi tâm lý từ cam chịu, nhẫn nhục đến vùng lên đấu tranh.
• Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại được sử dụng linh hoạt, sinh động, phù hợp với bối cảnh và nhân vật.

Tóm lại, đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” là một đoạn trích vô cùng đặc sắc, thể hiện tài năng của nhà văn Ngô Tất Tố trong việc xây dựng nhân vật, khắc họa tâm lý và nghệ thuật kể chuyện. Nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan là hoàn toàn xác đáng.

6. Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Nhận xét này có thể hiểu theo hai ý chính

• Thứ nhất, tác phẩm Tắt đèn đã vạch trần bộ mặt tàn bạo, bất nhân của bọn cường hào, địa chủ, quan lại phong kiến, những kẻ đã áp bức, bóc lột người nông dân đến tận cùng.

Trong tác phẩm, Ngô Tất Tố đã khắc họa chân thực và sinh động cuộc sống cơ cực, bần cùng của người nông dân. Họ phải chịu đựng những thứ thuế vô lí, những trận đánh đòn roi dã man, những lời chửi bới, miệt thị. Cuộc sống của họ là một chuỗi ngày tối tăm, bế tắc, không có lối thoát.

Cụ thể, trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”, tác giả đã miêu tả chân thực cảnh bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu đòi sưu thuế. Chúng hung hăng, tàn bạo, đánh đập anh Dậu đang ốm nặng. Chị Dậu chỉ biết van xin, cầu khẩn chúng, nhưng chúng không hề động lòng.

Tình cảnh của anh Dậu và chị Dậu đã khiến cho người đọc cảm thấy căm phẫn, căm ghét bọn cường hào, địa chủ, quan lại phong kiến. Họ là những kẻ đã đẩy người nông dân đến bước đường cùng, khiến họ phải vùng lên đấu tranh.

• Thứ hai, tác phẩm Tắt đèn đã khơi dậy tinh thần phản kháng, đấu tranh của người nông dân.

Trước sự áp bức, bóc lột của bọn cường hào, địa chủ, quan lại phong kiến, người nông dân đã không còn cam chịu, nhẫn nhục. Họ đã vùng lên đấu tranh để bảo vệ quyền lợi của mình.

Trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”, chị Dậu là đại diện tiêu biểu cho tinh thần phản kháng của người nông dân. Khi anh Dậu bị bọn tay sai đánh đập, chị đã không còn nhẫn nhục, cam chịu mà đã vùng lên đấu tranh. Chị đã đánh ngã tên cai lệ, khiến hắn phải chạy toán loạn.

Sự vùng lên của chị Dậu là một biểu hiện của tinh thần phản kháng tiềm tàng trong người nông dân. Nó cho thấy rằng, khi bị đẩy đến bước đường cùng, người nông dân sẽ vùng lên đấu tranh để bảo vệ quyền lợi của mình.

Như vậy, nhận xét của nhà văn Nguyễn Tuân là hoàn toàn xác đáng. Tác phẩm Tắt đèn đã vạch trần bộ mặt tàn bạo, bất nhân của bọn cường hào, địa chủ, quan lại phong kiến, đồng thời khơi dậy tinh thần phản kháng, đấu tranh của người nông dân.

Với những hướng dẫn soạn bài Tức nước vỡ bờ- Ngữ văn lớp 8 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.