Soạn bài Một người Hà Nội

Hướng dẫn Soạn bài Một người Hà Nội – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

1) Chuẩn bị

– Tác giả Nguyễn Khải (1930 – 2008), tên thật là Nguyễn Mạnh Khải, ông sinh ra tại Hà Nội.

   + Trong kháng chiến chống Pháp ông gia nhập quân đội.

   + Năm 1950 ông bắt đầu viết văn.

– Hoàn cảnh ra đời: 19 – 1 – 1990, khi đất nước có nhiều thăng trầm, biến động, những giá trị truyền thống cũng dần phai mờ, đặc biệt là những giá trị của người Hà Nội.

– Vai trò của mỗi cá nhân trong giữ gìn văn hóa dân tộc

Mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ lại có một bản sắc, một nét đẹp văn hóa khác nhau. Chúng ta cần phải biết giữ gìn bản sắc văn hóa của mình cũng như quảng bá những nét đắc sắc đó đến với bạn bè năm châu. Bản sắc văn hóa dân tộc là những nét văn hóa từ lâu đời của dân tộc được truyền từ đời này sang đời khác đã trở thành những phong tục tập quán, những đặc trưng vùng miền của cả đất nước ta. Bên cạnh đó, bản sắc văn hóa dân tộc còn là những giá trị tạo nên sự khác biệt của mỗi quốc gia, sự phong phú trong lối sống, sinh hoạt tập thể của con người và tạo nên sự đa dạng màu sắc cho cuộc sống. Bản sắc văn hóa dân tộc có tầm quan trọng lớn lao đối với cuộc sống của mỗi người nói riêng và sự phát triển của đất nước nói chung. Bản sắc văn hóa dân tộc hay cụ thể hơn là văn hóa vùng miền là nơi con người giao lưu văn hóa, cùng nhau tôn vinh vẻ đẹp của quê hương mình, cũng là nơi con người gắn kết với nhau, vui đùa. Bản sắc văn hóa dân tộc còn là những đặc trưng về văn hóa của quốc gia đó, là nét làm cho đất nước mình không bị nhầm lẫn với bất kì đất nước nào khác. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều nét đẹp trong bản sắc văn hóa dân tộc của Việt Nam ta đang bị mai một, mất dần đi hoặc suy thoái, biến tướng thành nhiều thể loại khác. Chính vì thế, mỗi cá nhân đặc biệt là học sinh chúng ta phải có ý thức tìm hiểu những bản sắc văn hóa vốn có của dân tộc, giữ gìn và phát huy những giá trị đó với bạn bè năm châu. Nhà trường cần tổ chức nhiều hơn những hoạt động để tuyên truyền, mang đến cho học sinh nguồn tri thức về bản sắc văn hóa dân tộc. Mỗi người học sinh cần phải đặt trách nhiệm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc lên hàng đầu, tích cực trau dồi hiểu biết của mình về những giá trị văn hóa tốt đẹp của nước nhà.

– Tính cách của người Hà Nội

   + Thanh lịch, nho nhã: Nội dung bài viết không đi về tâm lý, tính cách của mỗi con người. Nó chỉ phân tích những đặc trưng cơ bản của người Hà Nội. Chắc hẳn bạn đã nghe qua câu nói: Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An. Người Tràng An ở đây ám chỉ người Hà Nội.

   + Không màu mè, phô trương, người Hà Nội chọn cho mình lối sống giản đơn, bình dị. Họ từ tốn, chậm rãi trong giao tiếp và hành xử. Không hấp tấp, vội vàng khi quyết định mọi thứ.

   + Không quá lời khi nói: người Hà Nội ứng xử văn minh, nho nhã. Họ thể hiện tính thanh lịch trong lời ăn tiếng nói. Nhiều người cho rằng: liệu xã hội có đề cao thái tính cách người Hà Nội. Không đâu, đấy hoàn toàn là sự thật.

   + Không ganh đua, đấu tranh thiệt hơn: Phải trải nghiệm nhiều năm ở Hà Nội, bạn mới thấu hiểu tính cách người Hà Nội. Những gia đình lâu đời ở Hà nội (từ 5 thế hệ trở lên), họ có nếp sống điển hình. Từ sinh hoạt gia đình, cư xử giữa các thành viên, cho đến nuôi dạy con cái. Cuộc sống người Hà Nội có phần bình an và chân thành. Họ không thích ganh đua, hay đấu tranh thiệt hơn. Dễ dàng cho qua những mâu thuẫn vụn vặt. Biết cách chấp nhận cuộc sống, mà không tìm cách luồn cúi.

   + Trong công việc, người Hà Nội có tinh thần trách nhiệm. Giải quyết công việc có tình có lý. Họ không có thói quen đố kỵ, hay chèn ép người khác. Đây chính là yếu tố làm nên tính cách thanh lịch cho người Hà Nội. Người Hà Nội không quyết liệt trong công việc. Họ không cố đạt được chức tước, quyền lợi bằng mọi cách.

   + Khiêm tốn, khoan nhượng: Người Hà Nội không phô trương, hào nhoáng. Họ vẫn giữ nếp sống khiêm tốn, khoan nhường. Không thể hiện thái quá năng lực, hay trình độ bản thân. Lúc nào ở người Hà Nội cũng toát lên vẻ chậm rãi, nhẹ nhàng. Trong mọi hoạt động, họ cho mình cách hành xử đơn giản nhất. Không làm lớn chuyện, nếu thấy không cần thiết.

2) Đọc hiểu

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1: Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa giải phóng ra sao?

Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa giải phóng: cực kì khoan khoái.

Câu 2: Chú ý sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật.

Sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật: Tôi đạp xe ở đường Phan Đình Phùng, tôi đạp chậm, vừa đạp vừa nghĩ ngợi. Một ông bạn trẻ đạp xe như gió, thúc mạnh bánh xe vào đít xe tôi, may mà gượng kịp. Tôi quay lại nói cũng nhẹ nhàng: “Cậu đi đâu mà vội thế?”. Hắn không trả lời, đạp vượt qua xe tôi, rồi quay mặt lại chửi một câu đến sững sờ: “Tiên sư cái anh già!”.

Câu 3: Với thời cuộc, nhân vật cô Hiền có thái độ như thế nào?

Cô Hiền là người khôn ngoan, biết cách ứng xử với thời cuộc.

Câu 4: Chú ý những chi tiết cho thấy rõ tính cách, suy nghĩ, tính toán và quyết định việc gia đình của nhân vật cô Hiền.

Chi tiết cho thấy rõ tính cách, suy nghĩ, tính toán và quyết định việc gia đình của nhân vật cô Hiền: Sau ngày Hà Nội giải phóng, cô vẫn có hai dinh cơ, một nhà đang ở và một nhà ở Hàng Bún cho thuê.

Câu 5: Chú ý thái độ, cách ứng xử của cô Hiền trước những biến động của thời cuộc.

Trước những biến động của thời cuộc, cô Hiền luôn giữ vững lập trường, quan điểm của mình, thể hiện được những phẩm chất tốt đẹp của người Hà Nội.

Câu 6: Lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm của nhân vật cô Hiền được thể hiện ra sao?

Cô Hiền đồng ý cho hai người con trai tòng quân, đi chiến đấu.

Câu 7:  Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền có gì đáng chú ý?

Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền toát lên vẻ cổ kính, tao nhã: Nơi tiếp khách của cô sau tấm bình phong cao hơn đầu người bằng gỗ chạm suốt mấy chục năm không hề thay đổi. Một bộ sa lông gụ “cái khánh”, cái sập gụ chân quỳ chạm rất đẹp nhưng không khảm, cái tủ chùa một cánh bên trong bày một cái lọ men Thúy Hồng, một cái lư đời Hán, một cái liễn hấp sâm Giang Tây, và mấy thứ bình lọ màu men thì thường nhưng có dáng lạ, chả rõ từ đời nào.

Câu 8: Hình ảnh cái bát thủy tiên men đó có ý nghĩa gì?

Hình ảnh cái bát thủy tiên men đỏ gợi ra một thú chơi tao nhã vào dịp Tết của người Hà Nội – chơi hoa thủy tiên.

Câu 9: Những sự việc nào khiến nhân vật “tôi” buồn phiền?

Cách ứng xử, nói năng của một số người làm xấu đi vẻ đẹp của người Hà Nội.

Câu 10: Chú ý hình ảnh cây si cổ thụ.

Hình ảnh cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh khẳng định sức sống, khả năng hồi sinh của những giá trị văn hóa lâu đời, cao quý.

* Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1: Nhân vật trung tâm của truyện là ai? Hãy vẽ sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa nhân vật trung tâm này với các nhân vật khác trong truyện.

 Nhân vật trung tâm của truyện là cô Hiền – một người Hà Nội.

Hàng ngang: quan hệ trong gia đình

Hàng dọc: quan hệ họ hàng, người quen

Câu 2:  Xác định tính cách của nhân vật cô Hiền trong truyện Một người Hà Nội. Dựa vào những chi tiết nào để có thể xác định như thế? Vì sao nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?

Tính cách của nhân vật cô Hiền trong truyện Một người Hà Nội

Cô Hiền là nhân vật chính của truyện ngắn Một người Hà Nội, là đại diện tiêu biểu cho vẻ đẹp của người Hà Nội xưa. Tính cách của cô Hiền được thể hiện qua các chi tiết sau:

• Cô Hiền là người có học thức, yêu văn chương, lịch thiệp, thanh lịch: Cô Hiền xuất thân trong một gia đình giàu có, có học thức. Thời con gái, cô được tiếp xúc với nhiều văn nhân, nghệ sĩ, nên cô có kiến thức sâu rộng về văn hóa, nghệ thuật. Cô cũng là người có lối sống lịch thiệp, thanh lịch, luôn giữ gìn những nét đẹp truyền thống của người Hà Nội.
• Cô Hiền là người có bản lĩnh, tự tin, kiên định: Cô Hiền là một người phụ nữ có bản lĩnh, tự tin. Cô không chạy theo những tình cảm lãng mạn viển vông, mà chọn cho mình một người chồng hiền lành, chăm chỉ, khiến cả Hà Nội phải kinh ngạc. Cô cũng là một người kiên định với những quan điểm sống của mình. Khi cuộc sống có nhiều biến động, cô vẫn giữ được những nét đẹp truyền thống của người Hà Nội, không bị hòa tan vào dòng đời.
• Cô Hiền là người nhân hậu, yêu thương con cái: Cô Hiền là một người mẹ nhân hậu, yêu thương con cái. Cô luôn quan tâm, chăm sóc chu đáo cho gia đình. Cô dạy con những bài học đạo đức, văn hóa, giúp con trưởng thành thành người có ích.
• Cô Hiền là người gắn bó với quê hương, đất nước: Cô Hiền là người gắn bó với quê hương, đất nước. Cô luôn yêu thương, trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Khi đất nước có chiến tranh, cô đã rời bỏ Hà Nội, đi sơ tán nhưng vẫn luôn hướng về quê hương, chờ ngày trở về.

Vì sao nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?

Cô Hiền là một người phụ nữ mang trong mình những phẩm chất tốt đẹp của người Hà Nội xưa. Cô có học thức, yêu văn chương, lịch thiệp, thanh lịch, bản lĩnh, tự tin, kiên định, nhân hậu, yêu thương con cái và gắn bó với quê hương, đất nước. Những phẩm chất ấy khiến cô trở thành một “hạt bụi vàng” của Hà Nội, là biểu tượng của vẻ đẹp thanh lịch, tinh hoa của người Hà Nội xưa.

Câu 3: Quan điểm, thái độ của người kể chuyện xưng “tôi” đối với các nhân vật và sự việc trong truyện được thể hiện như thế nào?

Người kể chuyện xưng “tôi” trong truyện “Một người Hà Nội” là một người có quan điểm, thái độ đối với các nhân vật và sự việc trong truyện.

Về quan điểm, người kể chuyện có quan điểm thẳng thắn, nhận xét trung thực, biểu hiện sự từng trải, tự tin, lịch lãm. Điều này thể hiện qua việc ông sẵn sàng đối thoại với cô Hiền, một người phụ nữ lớn tuổi, có địa vị, vị trí trong xã hội. Trong cuộc trò chuyện, ông bày tỏ quan điểm của mình về những nét đẹp văn hóa của người Hà Nội, đồng thời phê phán những hành động thiếu văn hóa của một số người.

Về thái độ, người kể chuyện có thái độ nâng niu, trân trọng, ngưỡng mộ nét đẹp văn hóa Hà Nội. Điều này thể hiện qua việc ông dành nhiều lời ca ngợi, trân trọng cho những nét đẹp văn hóa của người Hà Nội, như: tính cách lịch lãm, tinh tế, trọng lễ nghĩa, trọng tình nghĩa, yêu nước, yêu quê hương,… Ông cũng xót xa, đau tức khi những nét đẹp văn hóa đó bị mai một, hư hao, mất mát.

Câu 4: Trong truyện Một người Hà Nội, lời nhân vật được cá thể hoá sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Hãy nêu ý kiến của em về nhận định đó.

Trước hết, lời nhân vật trong truyện được cá thể hoá sâu sắc qua việc thể hiện được những nét đặc trưng trong tính cách, tâm lí của nhân vật. Cụ thể, lời nói của nhân vật cô Hiền thể hiện được sự tinh tế, lịch thiệp, sâu sắc và giàu lòng yêu nước của một người Hà Nội. Ví dụ, khi nói chuyện với ông bạn cũ, cô Hiền đã thể hiện sự tinh tế, lịch thiệp của mình qua lời lẽ nhẹ nhàng, nhã nhặn: “Chào ông, ông vẫn khoẻ chứ?”. Hay khi nói chuyện với con trai, cô Hiền đã thể hiện sự sâu sắc, giàu lòng yêu nước của mình qua những lời khuyên nhủ: “Con hãy đi theo kháng chiến. Con đi thì mẹ sẽ ở nhà, nuôi các em, lo cho gia đình. Con đi thì mẹ sẽ vui. Con đi thì mẹ sẽ tự hào”.

Bên cạnh đó, lời nhân vật trong truyện còn được phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Lời người kể chuyện góp phần giúp người đọc hiểu rõ hơn về lời nói của nhân vật, đồng thời cũng góp phần thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả. Ví dụ, khi miêu tả lời nói của cô Hiền với ông bạn cũ, tác giả đã sử dụng lời kể theo ngôi thứ nhất để thể hiện sự đồng cảm, thấu hiểu của mình với nhân vật: “Tôi thấy cô ấy nói chuyện với ông bạn cũ bằng một giọng điệu rất nhẹ nhàng, lịch thiệp, nhưng cũng rất thân tình”.

Câu 5: Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh có ý nghĩa và tác dụng ra sao trong việc thể hiện chủ đề của truyện?

– Ý nghĩa của chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh:

   + Thể hiện sự khắc nghiệt và khẳng định quy luật của thiên nhiên.

   + Sự hồi sinh của cây si cổ thụ đã đem lại niềm tin cho con người.

   + Cây si là một hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp Hà Nội: Nó có thể bị tàn phá, bị nhiễm bệnh nhưng vẫn là người Hà Nội với truyền thống văn hóa được nuôi dưỡng qua từng giai đoạn lịch sử.

→ Tác dụng của nó trong việc thể hiện chủ đề của truyện là giúp người đọc có thể hiểu rõ hơn điều mà tác giả muốn hướng đến.

Câu 6: Từ truyện Một người Hà Nội, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa phẩm chất cá nhân với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc?

Qua truyện Một người Hà Nội, ta có thể thấy phẩm chất, tính cách cá nhân với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, đặc biệt là khi thế giới bước vào giai đoạn toàn cầu hóa, con người tiếp xúc với nhiều nền văn hóa và văn minh khác nhau, ít nhiều cũng có sự thay đổi về mặt tinh thần văn hóa. Tuy nhiên nếu phẩm chất và tính cách cá nhân của ta trân trọng những nét đẹp truyền thống hơn, yêu thích tinh hoa văn hóa đất nước hơn thì việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc sẽ được phát huy tốt hơn. Là một công dân tốt, ngoài việc học hỏi những cái đẹp, cái tốt của nền văn hóa thế giới để phát triển đất nước thì song song, chúng ta cũng phải giữ gìn và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta để nó không bị mai một theo thời gian.

Với những hướng dẫn Soạn bài Một người Hà Nội – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.