Soạn bài Đây mùa thu tới

Hướng dẫn Soạn bài Đây mùa thu tới – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

1) Chuẩn bị

– Thông tin về nhà thơ Xuân Diệu

   + Xuân Diệu (1916 – 1985) –  Ngô Xuân Diệu

   + Quê ông ở Hà Tĩnh nhưng được sinh ra ở Bình Định. Cha là Ngô Xuân Thọ và mẹ là Nguyễn Thị Hiệp

   + Năm 1927, ông học ở Quy Nhơn

   + Năm 1937 ông ra Huế học sau đó tốt nghiệp tú tài, Xuân Diệu ra Hà Nội học trường Luật và viết báo

   + Ông trở thành thành viên của Tự Lực Văn Đoàn.

   + Xuân Diệu là nhà thơ lớn và nổi bật nhất văn học Việt Nam, thơ của ông mang làn điệu tươi trẻ, cái nhìn về tuổi trẻ, về cuộc đời con người thấm đẫm trong máu của ông, ông ý thức được sự chảy trôi của thời gian, đặc biệt là tuổi trẻ. 

   + Ông được mệnh danh là ông hoàng thơ tình, nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới, mang ngôn ngữ tươi trẻ và ấm áp, ai cũng thấy được sự khác biệt trong sáng tác thơ văn của ông đầy mới mẻ.

– Những bài thơ viết về đề tài mùa thu: Sang thu – Hữu Thỉnh, Câu cá mùa thu – Nguyễn Khuyến, Gió thu – Tản Đà, Tiếng thu – Lưu Trọng Lư, Tức cảnh chiều thu – Bà Huyện Thanh Quan,…

– Cảm xúc về mùa thu: Bốn mùa trong năm, có lẽ mùa thu là khoảng thời gian mà gợi cho con người nhiều cảm xúc khó tả.Đấy là mùa của lá vàng rơi và những đám mây trắng trôi lững lờ trên nền trời trong xanh.Mùa của tuổi thơ với tiếng cười vui nhộn bên chiếc lồng đèn ông sao, cá chép đỏ hồng.Làm sao quên, buổi tựu trường bắt đầu năm học mới, chúng ta đi trong ánh nắng mùa thu.Mẹ dẫn con bước qua cánh cổng trường để bước vào “Thế giới diệu kì”. Không như mùa xuân tươi thắm, mùa hạ rộn ràng, tưng bừng, mùa thu mang vẻ đẹp dịu dàng, êm đềm thơ mộng. Ôi, cảm ơn mùa thu mát mẻ gợi trong lòng người cảm giác bình yên giữa nhịp sống ồn ào hối hả.

2) Đọc hiểu

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1: Điệp ngữ “mùa thu tới” trong dòng thơ số 3 có ý nghĩa gì?

Điệp khúc nói lên sự hồ hởi, chào đón “nàng thu” của thi sĩ.

Câu 2: Chú ý cách sử dụng từ khác lạ trong dòng thơ số 5 (“Hơn một”)

Tại sao lại là “Hơn một loài hoa’’ chứ không phải “Đã mấy loài hoa rụng dưới cành” như Thế Lữ đã từng sửa cho Xuân Diệu? “Một là duy nhất nhưng “hơn một” thì cái thế độc tôn ấy đã bị phá vỡ. “Hơn một” chứ không phải “nhiều” vì mùa thu chỉ mới vừa chạm ngõ đất trời, chỉ mới vừa dột những đường chỉ đầu tiên của chiếc “do mơ phai” tuyệt đẹp. Cách diễn đạt mới lạ, độc đáo mà tinh tế và chính xác vô cùng. Nhưng không chỉ dừng lại ở sự tàn phai, rơi rụng cua “Bỗng hoa rứt cánh rơi không tiếng” ( Ý thu), mùa thu còn tràn sang những cảnh vật khác.

Câu 3: Cách chấm câu trong khổ 3 có giá trị biểu đạt gì?

Dấu câu tạo ấn tượng thị giác với độc giả, qua đó giúp người đọc cảm nhận được những tâm tư, tình cảm của tác giả.

* Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1: Hãy nêu một yếu tố tượng trưng trong bài thơ và đưa ra lí do cho sự lựa chọn của em.

Yếu tố tượng trưng trong bài thơ “Đây mùa thu tới” của Xuân Diệu

Bài thơ “Đây mùa thu tới” của Xuân Diệu được sáng tác năm 1938, in trong tập “Thơ Thơ”. Bài thơ đã miêu tả cảnh sắc mùa thu ở Hà Nội bằng những hình ảnh thơ đầy lãng mạn và tinh tế. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tâm trạng của nhà thơ trước thời gian trôi qua.

Yếu tố tượng trưng trong bài thơ là hình ảnh “rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang”. Hình ảnh này gợi lên nhiều ý nghĩa sâu sắc.

Thứ nhất, rặng liễu là biểu tượng của mùa thu. Liễu thường rủ xuống, mềm mại, mang vẻ đẹp buồn bã, thu buồn. Vì vậy, hình ảnh “rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang” gợi lên hình ảnh mùa thu đang đến.

Thứ hai, rặng liễu còn biểu tượng cho sự chia ly, mất mát. Liễu thường gắn với những câu chuyện tình buồn, những cuộc tình dang dở. Vì vậy, hình ảnh “rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang” gợi lên nỗi buồn, sự tiếc nuối của nhà thơ trước thời gian trôi qua, trước những gì đã qua đi.

Thứ ba, rặng liễu còn biểu tượng cho sự cô đơn, lẻ loi. Liễu thường đứng một mình, cô đơn bên bờ sông, bên lề đường. Vì vậy, hình ảnh “rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang” gợi lên tâm trạng cô đơn, lẻ loi của nhà thơ trước cuộc đời.

Câu 2: Bức tranh thiên nhiên ở khổ thơ thứ nhất được khắc họa qua những chi tiết nào? Nêu nhận xét của em về mối quan hệ giữa các chi tiết đó.

Bức tranh thiên nhiên ở khổ thơ thứ nhất của bài thơ “Đây mùa thu tới” được khắc họa qua những chi tiết sau:

• Dáng liễu: “Rặng liễu rung rinh”
• Sắc lá: “áo mơ phai dệt lá vàng”
• Tiếng lá: “lá thu rơi rụng”
• Không khí: “gió hiu hiu”
• Nắng: “nắng vàng nhạt”

Mối quan hệ giữa các chi tiết trong bức tranh thiên nhiên ở khổ thơ thứ nhất của bài thơ “Đây mùa thu tới”:

• Các chi tiết được sắp xếp theo trình tự thời gian, từ trước đến sau:
  • Đầu tiên là dáng liễu rung rinh, báo hiệu mùa thu đã đến.
  • Tiếp theo là sắc lá mơ phai dệt lá vàng, gợi lên vẻ đẹp dịu dàng, lãng mạn của mùa thu.
  • Sau đó là tiếng lá thu rơi rụng, gợi lên âm thanh đặc trưng của mùa thu.
  • Cuối cùng là gió hiu hiu và nắng vàng nhạt, tạo nên không khí dịu mát, thanh bình của mùa thu.
• Các chi tiết được kết hợp hài hòa, tạo nên một bức tranh thiên nhiên mùa thu đầy sinh động và thơ mộng:
  • Dáng liễu rung rinh gợi lên sự chuyển động, sống động của thiên nhiên.
  • Sắc lá mơ phai dệt lá vàng gợi lên vẻ đẹp dịu dàng, lãng mạn của mùa thu.
  • Tiếng lá thu rơi rụng gợi lên âm thanh đặc trưng của mùa thu.
  • Gió hiu hiu và nắng vàng nhạt tạo nên không khí dịu mát, thanh bình của mùa thu.
• Các chi tiết được thể hiện bằng những hình ảnh, ngôn ngữ giàu tính tạo hình, gợi cảm:
  • Dáng liễu rung rinh gợi lên sự mềm mại, uyển chuyển của cây liễu.
  • Áo mơ phai dệt lá vàng gợi lên vẻ đẹp dịu dàng, lãng mạn của sắc lá mùa thu.
  • Lá thu rơi rụng gợi lên âm thanh khẽ khàng, nhẹ nhàng của mùa thu.
  • Gió hiu hiu và nắng vàng nhạt gợi lên không khí dịu mát, thanh bình của mùa thu.

Câu 3: Trật tự hoa – lá – cành ở khổ thơ thứ hai có ý nghĩa gì?

Trật tự hoa – lá – cành ở khổ thơ thứ hai của bài thơ “Đây mùa thu tới” có ý nghĩa thể hiện sự chuyển biến của thiên nhiên khi mùa thu tới.

Ở khổ thơ thứ nhất, nhà thơ đã miêu tả những hình ảnh tươi tắn, rực rỡ của mùa thu với những từ ngữ như “vàng”, “chín”, “tươi”. Tuy nhiên, sang khổ thơ thứ hai, nhà thơ đã bắt đầu miêu tả những sự thay đổi của thiên nhiên khi mùa thu tới.

Cụ thể, trong khổ thơ này, nhà thơ đã sử dụng trật tự hoa – lá – cành để thể hiện sự chuyển biến của thiên nhiên khi mùa thu tới.

• Hoa là những sự vật đầu tiên thay đổi khi mùa thu tới. Hoa bắt đầu rụng dần, rơi xuống đất, tạo nên một thảm lá vàng rực rỡ.
• Lá là những sự vật tiếp theo thay đổi khi mùa thu tới. Lá bắt đầu chuyển sang màu vàng, đỏ, rồi rụng xuống đất.
• Cành là những sự vật cuối cùng thay đổi khi mùa thu tới. Cành cây bắt đầu trơ trọi, khẳng khiu.

Câu 4: Hãy so sánh sự khác biệt của không gian thơ ở khổ 2 trong sự so sánh với khổ 3. Chỉ ra ý nghĩa nghệ thuật của sự khác biệt này.

So sánh sự khác biệt của không gian thơ ở khổ 2 trong sự so sánh với khổ 3

Khổ 2 và khổ 3 của bài thơ “Đây mùa thu tới” của nhà thơ Xuân Diệu đều viết về vẻ đẹp của mùa thu. Tuy nhiên, không gian thơ ở hai khổ thơ này có những điểm khác biệt như sau:

• Ở khổ 2, không gian thơ là không gian của thiên nhiên, cây cối. Nhà thơ miêu tả sự thay đổi của cây cối khi mùa thu tới:

“Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang

Tóc buồn rũ xuống, giọt sương gieo”

Những hình ảnh “rặng liễu đìu hiu”, “tóc buồn rũ xuống”, “giọt sương gieo” gợi lên một không gian thu buồn, hiu hắt. Mùa thu đã đến, cây cối bắt đầu thay đổi màu sắc, dáng vẻ. Những tán lá xanh mướt của mùa hè đã chuyển sang màu vàng úa, rụng xuống. Cây liễu đứng bên đường như đang chịu tang cho một ai đó. Không gian thu vì thế mà trở nên buồn bã, ảm đạm.

• Ở khổ 3, không gian thơ là không gian của con người. Nhà thơ miêu tả tâm trạng của con người khi mùa thu tới:

“Sương chùng chình qua ngõ nhỏ

Hình như thu đã về đây

Sông được lúc dềnh dàng hơn

Lòng sông nghe có tiếng gì êm ái”

Những hình ảnh “sương chùng chình qua ngõ nhỏ”, “hình như thu đã về đây”, “sông được lúc dềnh dàng hơn”, “lòng sông nghe có tiếng gì êm ái” gợi lên một không gian thu tĩnh lặng, êm đềm. Mùa thu đã đến, con người bắt đầu cảm nhận được sự thay đổi của thời tiết, của thiên nhiên. Không khí trở nên mát mẻ, dễ chịu. Sông nước cũng trở nên hiền hòa, êm đềm hơn. Tâm trạng con người cũng vì thế mà trở nên thư thái, nhẹ nhàng.

Ý nghĩa nghệ thuật của sự khác biệt này

Sự khác biệt của không gian thơ ở khổ 2 và khổ 3 của bài thơ “Đây mùa thu tới” đã góp phần tạo nên vẻ đẹp đa dạng, phong phú của mùa thu trong tâm hồn của nhà thơ Xuân Diệu. Ở khổ 2, nhà thơ miêu tả không gian thu buồn, hiu hắt để thể hiện tâm trạng nuối tiếc, lưu luyến mùa hè của con người. Ở khổ 3, nhà thơ miêu tả không gian thu tĩnh lặng, êm đềm để thể hiện tâm trạng thư thái, nhẹ nhàng của con người.

Sự khác biệt này cũng thể hiện sự vận động, biến đổi của mùa thu trong cảm nhận của nhà thơ. Mùa thu không chỉ là một mùa của buồn bã, hiu hắt mà còn là một mùa của sự tĩnh lặng, êm đềm. Xuân Diệu đã nhìn thấy vẻ đẹp của mùa thu qua những góc nhìn khác nhau, từ đó thể hiện một tình yêu mùa thu sâu sắc.

Câu 5: Em hiểu như thế nào về tâm trạng “buồn không nói”, “Tựa cửa nhìn xa nghĩ ngợi” của “ít nhiều thiếu nữ” trong hai câu kết của bài thơ? Qua đó, chỉ ra mạch cảm xúc chủ đạo của bài thơ.

Mạch cảm xúc chủ đạo của bài thơ

Mạch cảm xúc chủ đạo của bài thơ là cảm xúc buồn man mác, bâng khuâng trước vẻ đẹp của mùa thu. Cảm xúc này được thể hiện qua từng hình ảnh, chi tiết trong bài thơ.

Tâm trạng “buồn không nói” của “ít nhiều thiếu nữ”

Tâm trạng “buồn không nói” của “ít nhiều thiếu nữ” trong hai câu kết của bài thơ có thể hiểu như sau:

• Đó là tâm trạng buồn bã, u sầu, không thể diễn tả thành lời.
• Đó là tâm trạng buồn vì mùa thu đang tới, mùa của những đổi thay, của sự tàn phai.
• Đó là tâm trạng buồn vì gợi nhớ về những kỉ niệm đẹp của tuổi trẻ đã qua.

Câu 6: Nêu và lí giải một số điểm khác nhau về nội dung và nghệ thuật giữa bài Đây mùa thu tới của Xuân Diệu với Thu hứng của Đỗ Phủ hoặc Thu điếu của Nguyễn Khuyến.

Bài Đây mùa thu tới của Xuân Diệu và Thu hứng của Đỗ Phủ đều là những bài thơ tả cảnh mùa thu, nhưng có những điểm khác biệt về nội dung và nghệ thuật.

Về nội dung

• Đây mùa thu tới của Xuân Diệu thể hiện cảm xúc say đắm, rạo rực của nhà thơ trước cảnh sắc mùa thu. Xuân Diệu cảm nhận mùa thu với những biến chuyển tinh tế của thiên nhiên, nhưng vẫn mang đậm dấu ấn của cái tôi trữ tình của ông.
• Thu hứng của Đỗ Phủ thể hiện nỗi buồn cô đơn, sầu nhớ của nhà thơ trước cảnh thu hiu quạnh. Đỗ Phủ cảm nhận mùa thu với những nét u buồn, ảm đạm, gợi lên nỗi nhớ quê hương, nhớ người thân của ông.

Về nghệ thuật

• Đây mùa thu tới sử dụng bút pháp lãng mạn, với những hình ảnh, ngôn ngữ giàu sức gợi cảm. Xuân Diệu sử dụng nhiều từ láy, điệp ngữ, so sánh, nhân hóa,… để tạo nên bức tranh mùa thu tuyệt đẹp, vừa có nét cổ điển, vừa có nét hiện đại.
• Thu hứng sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình, với những hình ảnh, ngôn ngữ giàu tính biểu cảm. Đỗ Phủ sử dụng nhiều thi liệu quen thuộc trong thơ ca Trung Quốc như: “lục đầu trâu già nghé con,” “cành khô che nửa vầng trăng,” “cảnh buồn vắng chim kêu vượn hót.”

Lí giải

Sự khác biệt về nội dung và nghệ thuật giữa hai bài thơ là do sự khác biệt về hoàn cảnh sống, tâm tư tình cảm của hai nhà thơ. Xuân Diệu là một nhà thơ lãng mạn, sống trong thời đại đất nước đang trên đà phát triển, nên ông luôn mang trong mình niềm yêu đời, yêu cuộc sống. Chính vì vậy, khi cảm nhận mùa thu, ông đã thể hiện cảm xúc say đắm, rạo rực.

Đỗ Phủ là một nhà thơ trung đại, sống trong thời đại đất nước loạn lạc, nên ông mang trong mình nỗi buồn cô đơn, sầu nhớ. Chính vì vậy, khi cảm nhận mùa thu, ông đã thể hiện nỗi buồn cô đơn, sầu nhớ.

Với những hướng dẫn Soạn bài Đây mùa thu tới – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.