Soạn bài Chiều tối

Tác giả: Khánh Vinh - Cập nhật: 05/01/2024

Hướng dẫn Soạn bài Chiều tối chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Phần đọc – hiểu văn bản

Câu 1 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

So sánh bản dịch thơ với bản dịch nghĩa bài thơ Chiều tối

Bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, thể thơ truyền thống của Trung Quốc, nhưng đã được nhà thơ vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

Bản dịch thơ

“Chiều tối

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ

Cô vân mạn mạn độ thiên không

Sơn thôn thiếu nữ mao sương thụ

Yên ba thâm hạ hữu tàng phong”

Bản dịch nghĩa

“Chiều tối

Chim bay về rừng tìm chốn ngủ

Mây lơ lửng trôi nhẹ giữa trời cao

Thiếu nữ thôn quê cõng gánh sương mờ

Dưới bóng hoàng hôn, có một làn gió thổi”

So sánh

Cả hai bản dịch thơ và bản dịch nghĩa đều thể hiện được nội dung và ý nghĩa của bài thơ. Tuy nhiên, bản dịch nghĩa còn có một số chỗ chưa sát với nguyên tắc dịch thơ, cụ thể là ở hai câu 2 và 3.

Câu 2

Bản dịch thơ dịch “Cô vân mạn mạn độ thiên không” là “Mây lơ lửng trôi nhẹ giữa trời cao”. Bản dịch nghĩa này khá sát với nghĩa đen của câu thơ, nhưng chưa thể hiện được hết ý nghĩa của câu thơ.

Ý nghĩa của câu thơ “Cô vân mạn mạn độ thiên không” là hình ảnh đám mây cô đơn, lững lờ trôi giữa bầu trời cao rộng. Hình ảnh này gợi lên một không gian chiều tối mênh mông, vắng lặng, và tâm trạng cô đơn, lạc lõng của người tù.

Bản dịch nghĩa “Mây lơ lửng trôi nhẹ giữa trời cao” chưa thể hiện được hết ý nghĩa này. Bởi lẽ, hình ảnh “lơ lửng” chỉ gợi lên sự nhẹ nhàng, trôi nổi của đám mây, chứ chưa gợi lên được sự cô đơn, lạc lõng.

Câu 3

Bản dịch thơ dịch “Sơn thôn thiếu nữ mao sương thụ” là “Thiếu nữ thôn quê cõng gánh sương mờ”. Bản dịch nghĩa này cũng khá sát với nghĩa đen của câu thơ, nhưng chưa thể hiện được hết ý nghĩa của câu thơ.

Ý nghĩa của câu thơ “Sơn thôn thiếu nữ mao sương thụ” là hình ảnh cô gái thôn quê đang cõng gánh sương mờ trên vai. Hình ảnh này gợi lên một không gian chiều tối yên bình, thơ mộng, và tâm trạng bình yên, thảnh thơi của người tù.

Bản dịch nghĩa “Thiếu nữ thôn quê cõng gánh sương mờ” chưa thể hiện được hết ý nghĩa này. Bởi lẽ, hình ảnh “gánh sương mờ” chỉ gợi lên sự mờ ảo, huyền ảo của hình ảnh cô gái, chứ chưa gợi lên được sự bình yên, thảnh thơi.

Kết luận

Bản dịch thơ của bài Chiều tối đã thể hiện được nội dung và ý nghĩa của bài thơ. Tuy nhiên, bản dịch nghĩa còn có một số chỗ chưa sát với nguyên tắc dịch thơ, cụ thể là ở hai câu 2 và 3.

Để bản dịch nghĩa sát với nguyên tắc dịch thơ hơn, cần lưu ý những điểm sau:

Thể hiện được hết ý nghĩa của câu thơ, không chỉ là nghĩa đen, mà còn là nghĩa bóng.
Sử dụng ngôn ngữ trong sáng, giản dị, dễ hiểu.
Thể hiện được phong cách thơ của tác giả.

Với những lưu ý trên, bản dịch nghĩa sẽ trở nên hay hơn, sinh động hơn, và mang lại cho người đọc những cảm nhận sâu sắc về bài thơ.

Câu 2 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Phân tích bức tranh thiên nhiên và cảm xúc của nhà thơ trong hai câu thơ đầu của bài Chiều tối

Bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh được sáng tác trong thời gian nhà thơ bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng Tây, Trung Quốc. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, thể thơ truyền thống của Trung Quốc, nhưng đã được nhà thơ vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

Hai câu thơ đầu của bài thơ mở ra trước mắt người đọc một bức tranh thiên nhiên miền núi đầy thơ mộng.

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ

(Chim bay về rừng tìm chốn ngủ)

Hình ảnh cánh chim chiều bay mỏi là hình ảnh tượng trưng cho nỗi nhớ quê hương, nỗi nhớ gia đình của người tù. Cánh chim chiều bay mỏi gợi lên một không gian chiều tối nơi miền núi xa lạ, hoang vắng. Cảnh vật như đang chìm vào trong nỗi buồn, nỗi cô đơn.

Cô vân mạn mạn độ thiên không

(Mây lơ lửng trôi nhẹ giữa trời cao)

Hình ảnh chòm mây cô đơn là hình ảnh tượng trưng cho tâm trạng cô đơn, lẻ loi của người tù. Chòm mây cô đơn lững lờ trôi giữa bầu trời cao rộng gợi lên một không gian chiều tối mênh mông, vắng lặng.

Cả hai câu thơ đầu đều sử dụng những hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, nhưng lại có sức gợi tả, gợi cảm sâu sắc. Hình ảnh cánh chim chiều bay mỏi và chòm mây cô đơn đã gợi lên một không gian chiều tối nơi miền núi xa lạ, hoang vắng, và tâm trạng buồn, cô đơn, lẻ loi của người tù.

Tuy nhiên, đằng sau hình ảnh ấy, ta vẫn cảm nhận được một tình yêu quê hương, gia đình tha thiết của người tù. Nhà thơ dù đang ở trong cảnh tù đày, nhưng vẫn luôn hướng về quê hương, gia đình. Nỗi nhớ ấy đã làm cho tâm hồn nhà thơ thêm thanh thản, cao đẹp.

Câu 3 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Hai câu thơ cuối của bài thơ Chiều tối mở ra trước mắt người đọc một bức tranh đời sống sinh động và tràn đầy sức sống.

Sơn thôn thiếu nữ mao sương thụ

(Thiếu nữ thôn quê cõng gánh sương mờ)

Hình ảnh cô gái thôn quê đang cõng gánh sương mờ trên vai là hình ảnh tượng trưng cho sự sống và niềm hi vọng. Cô gái xuất hiện trong buổi chiều tối, nhưng không gợi lên cảm giác buồn bã, cô đơn, mà lại gợi lên cảm giác bình yên, thảnh thơi.

Yên ba thâm hạ hữu tàng phong

(Dưới bóng hoàng hôn, có một làn gió thổi)

Hình ảnh làn gió thổi dưới bóng hoàng hôn là hình ảnh tượng trưng cho sự chuyển biến của thời gian. Giữa không gian chiều tối mênh mông, vắng lặng, làn gió thổi đã mang đến một chút sinh khí, một chút sức sống mới.

Hai câu thơ cuối của bài thơ đã gợi lên một bức tranh đời sống sinh động và tràn đầy sức sống. Bức tranh ấy không chỉ mang đến cho người đọc cảm giác bình yên, thảnh thơi, mà còn mang đến cho người đọc niềm tin về một tương lai tươi sáng.

Bức tranh đời sống trong hai câu thơ cuối của bài thơ được thể hiện qua những hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, nhưng lại có sức gợi tả, gợi cảm sâu sắc. Hình ảnh cô gái thôn quê cõng gánh sương mờ và hình ảnh làn gió thổi dưới bóng hoàng hôn đã gợi lên một không gian chiều tối bình yên, thơ mộng, và một tâm trạng bình yên, thảnh thơi, tin tưởng của người tù.

Đặc biệt, hình ảnh cô gái thôn quê cõng gánh sương mờ còn là hình ảnh tượng trưng cho sự sống và niềm hi vọng. Cô gái xuất hiện trong buổi chiều tối, nhưng không gợi lên cảm giác buồn bã, cô đơn, mà lại gợi lên cảm giác bình yên, thảnh thơi. Điều này cho thấy, dù trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, nhưng Hồ Chí Minh vẫn luôn tin tưởng vào cuộc sống, vào tương lai tươi sáng của dân tộc.

Câu 4 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Nghệ thuật tả cảnh trong bài thơ Chiều tối

Bài thơ Chiều tối được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, thể thơ truyền thống của Trung Quốc, nhưng đã được nhà thơ vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

Trong bài thơ, nhà thơ đã sử dụng những hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, nhưng lại có sức gợi tả, gợi cảm sâu sắc.

Hai câu thơ đầu của bài thơ mở ra trước mắt người đọc một bức tranh thiên nhiên miền núi đầy thơ mộng.

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ

(Chim bay về rừng tìm chốn ngủ)

Cô vân mạn mạn độ thiên không

(Mây lơ lửng trôi nhẹ giữa trời cao)

Hai câu thơ cuối của bài thơ mở ra trước mắt người đọc một bức tranh đời sống sinh động và tràn đầy sức sống.

Sơn thôn thiếu nữ mao sương thụ

(Thiếu nữ thôn quê cõng gánh sương mờ)

Yên ba thâm hạ hữu tàng phong

(Dưới bóng hoàng hôn, có một làn gió thổi)

Như vậy, nghệ thuật tả cảnh trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh có những đặc điểm nổi bật sau:

Sử dụng những hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, nhưng lại có sức gợi tả, gợi cảm sâu sắc.
Kết hợp hài hòa giữa tả thực và tượng trưng.
Thể hiện được tâm trạng của nhà thơ.

Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ trong bài thơ Chiều tối

Ngôn ngữ trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh cũng rất giản dị, mộc mạc, nhưng lại có sức biểu đạt sâu sắc.

Các từ ngữ được sử dụng trong bài thơ đều là những từ ngữ quen thuộc trong đời sống hằng ngày, nhưng nhà thơ đã sử dụng chúng một cách linh hoạt, sáng tạo, tạo nên những hình ảnh thơ giàu sức gợi tả, gợi cảm.

Ví dụ, từ “quyện” trong câu thơ “Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ” có nghĩa là “bay vòng”, gợi lên hình ảnh cánh chim đang bay lượn, mỏi mệt tìm về tổ ấm. Từ “cô” trong câu thơ “Cô vân mạn mạn độ thiên không” có nghĩa là “cô đơn”, gợi lên hình ảnh chòm mây cô đơn, lững lờ trôi giữa bầu trời cao rộng.

Ngoài ra, bài thơ còn sử dụng hiệu quả các biện pháp nghệ thuật như:

Điệp ngữ: “quyện điểu” (cánh chim) ở câu 1 và “mao sương thụ” (gánh sương mờ) ở câu 3.
So sánh: “thuyền ai” (thuyền của ai) ở câu 4 được so sánh với “bến sông trăng” (bến sông ánh trăng).

Các biện pháp nghệ thuật này đã góp phần làm cho bài thơ trở nên sinh động, hấp dẫn và giàu sức biểu đạt.

Kết luận

Nghệ thuật tả cảnh và sử dụng ngôn ngữ trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh đã góp phần thể hiện thành công nội dung và cảm xúc của bài thơ.

Phần luyện tập

Câu 1 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Sự vận động của cảnh vật trong bài Chiều tối

Khổ thơ đầu của bài thơ mở ra trước mắt người đọc một bức tranh thiên nhiên miền núi đầy thơ mộng. Trong bức tranh ấy, có hình ảnh cánh chim chiều bay mỏi, có hình ảnh chòm mây cô đơn và có hình ảnh con người đang lặng lẽ đi trong xóm núi.

Cánh chim chiều bay mỏi là hình ảnh tượng trưng cho nỗi nhớ quê hương, nỗi nhớ gia đình của người tù. Chòm mây cô đơn là hình ảnh tượng trưng cho tâm trạng cô đơn, lẻ loi của người tù. Con người trong xóm núi là hình ảnh tượng trưng cho sự sống và niềm hi vọng.

Hai câu thơ đầu của khổ thơ đầu đã gợi lên một không gian chiều tối nơi miền núi xa lạ, hoang vắng. Cảnh vật như đang chìm vào trong nỗi buồn, nỗi cô đơn.

Khổ thơ thứ hai của bài thơ tiếp tục thể hiện sự vận động của cảnh vật. Trong khổ thơ này, nhà thơ đã sử dụng hình ảnh “thuyền ai” và “bến sông trăng” để gợi lên một không gian rộng lớn, khoáng đạt.

Hình ảnh “thuyền ai” là hình ảnh tượng trưng cho sự khát khao tự do, khát khao được ra đi tìm đường cứu nước của người tù. Hình ảnh “bến sông trăng” là hình ảnh tượng trưng cho cuộc sống tự do, hạnh phúc.

Hai câu thơ cuối của khổ thơ thứ hai đã gợi lên một không gian rộng lớn, khoáng đạt, tràn đầy sức sống. Cảnh vật như đang vận động, vươn xa, hướng về phía tương lai.

Sự vận động của tâm trạng nhà thơ trong bài Chiều tối

Cùng với sự vận động của cảnh vật, tâm trạng của nhà thơ cũng có những biến đổi. Trong khổ thơ đầu, tâm trạng của nhà thơ là tâm trạng buồn, cô đơn, lẻ loi. Nhà thơ cảm thấy mình như một cánh chim chiều mỏi, cô đơn, lạc lõng giữa đất trời bao la.

Tuy nhiên, trong khổ thơ thứ hai, tâm trạng của nhà thơ đã có sự chuyển biến tích cực. Nhà thơ bắt đầu có những khát khao, ước mơ về tự do, hạnh phúc. Nhà thơ khao khát được ra đi tìm đường cứu nước, tìm đến cuộc sống tự do, hạnh phúc.

Sự vận động của cảnh vật và tâm trạng nhà thơ trong bài thơ Chiều tối đã thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, khát khao tự do, hạnh phúc của Hồ Chí Minh.

Cảm nghĩ của tôi về bài thơ Chiều tối

Bài thơ Chiều tối là một trong những bài thơ hay nhất của Hồ Chí Minh. Bài thơ không chỉ thể hiện được bức tranh thiên nhiên miền núi đầy thơ mộng, mà còn thể hiện được tâm trạng buồn, cô đơn, lẻ loi, nhưng cũng đầy khát khao, ước mơ của nhà thơ.

Bài thơ đã để lại trong tôi nhiều cảm xúc sâu sắc. Tôi cảm thấy khâm phục và ngưỡng mộ tinh thần lạc quan, yêu đời, khát khao tự do, hạnh phúc của Hồ Chí Minh. Tôi cũng cảm thấy yêu thương, trân trọng hơn những con người đang phải sống trong cảnh tù đày, khổ ải.

Câu 2 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Hình ảnh thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh trong bài thơ Chiều tối

Trong bài thơ, có hai hình ảnh thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh, đó là:

Hình ảnh cánh chim chiều bay mỏi

Nhưng đằng sau hình ảnh ấy, ta vẫn cảm nhận được một tình yêu quê hương, gia đình tha thiết của người tù. Nhà thơ dù đang ở trong cảnh tù đày, nhưng vẫn luôn hướng về quê hương, gia đình. Nỗi nhớ ấy đã làm cho tâm hồn nhà thơ thêm thanh thản, cao đẹp.

Hình ảnh “thuyền ai đậu bến sông trăng”

Hình ảnh “thuyền ai đậu bến sông trăng” là hình ảnh tượng trưng cho sự khát khao tự do, khát khao được ra đi tìm đường cứu nước của người tù. Hình ảnh này gợi lên một không gian rộng lớn, khoáng đạt, tràn đầy sức sống. Cảnh vật như đang vận động, vươn xa, hướng về phía tương lai.

Hình ảnh này cho thấy dù trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, nhưng Hồ Chí Minh vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan, yêu đời. Nhà thơ vẫn luôn khao khát được ra đi tìm đường cứu nước, tìm đến cuộc sống tự do, hạnh phúc cho nhân dân.

Hai hình ảnh này đã thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh, đó là:

Tình yêu quê hương, gia đình tha thiết
Tinh thần lạc quan, yêu đời, khát khao tự do, hạnh phúc

Vẻ đẹp tâm hồn của Hồ Chí Minh là vẻ đẹp của một người yêu nước, thương dân, luôn hướng về phía trước, không bao giờ khuất phục trước khó khăn, thử thách. Vẻ đẹp ấy đã trở thành một tấm gương sáng cho các thế hệ học sinh noi theo.

Câu 3 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 2):

Câu nói của nhà phê bình văn học Hoàng Trung Thông đã khái quát một cách tinh tế và sâu sắc vẻ đẹp của thơ Bác. Vần thơ của Bác vừa có tính thép, vừa có tính tình.

Tính thép của vần thơ Bác thể hiện ở:

Tinh thần yêu nước, tinh thần cách mạng mãnh liệt: Vần thơ của Bác luôn khẳng định ý chí, nghị lực của con người trong đấu tranh giành độc lập, tự do.
Sự sâu sắc, uyên bác của tư tưởng: Vần thơ của Bác luôn chứa đựng những triết lý nhân sinh sâu sắc, thể hiện tầm nhìn cao rộng của một nhà cách mạng, nhà tư tưởng lỗi lạc.
Sự hàm súc, cô đọng của ngôn từ: Vần thơ của Bác luôn sử dụng ngôn từ giản dị, mộc mạc, nhưng hàm súc, cô đọng, giàu sức biểu đạt.

Tính tình của vần thơ Bác thể hiện ở:

Tình yêu thiên nhiên, yêu con người tha thiết: Vần thơ của Bác luôn thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu con người tha thiết, chân thành.
Tinh thần lạc quan, yêu đời, tin tưởng vào tương lai: Vần thơ của Bác luôn thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc.
Sự gần gũi, giản dị, dễ đi vào lòng người: Vần thơ của Bác luôn gần gũi, giản dị, dễ đi vào lòng người.

Trong bài thơ Chiều tối, tính thép và tính tình của vần thơ Bác được thể hiện rõ nét qua hai hình ảnh thơ: cánh chim chiều bay mỏi và thuyền ai đậu bến sông trăng.

Hình ảnh cánh chim chiều bay mỏi:

Thể hiện nỗi nhớ quê hương, nỗi nhớ gia đình của người tù: Cánh chim chiều bay mỏi gợi lên một không gian chiều tối nơi miền núi xa lạ, hoang vắng. Cảnh vật như đang chìm vào trong nỗi buồn, nỗi cô đơn.
Thể hiện tinh thần yêu nước, tinh thần cách mạng mãnh liệt của người tù: Dù đang bị giam cầm, nhưng người tù vẫn luôn hướng về quê hương, gia đình. Nỗi nhớ ấy đã làm cho tâm hồn người tù thêm thanh thản, cao đẹp.

Hình ảnh thuyền ai đậu bến sông trăng:

Thể hiện khát vọng tự do, khát khao được ra đi tìm đường cứu nước của người tù: Hình ảnh “thuyền ai” là hình ảnh tượng trưng cho sự khát khao tự do, khát khao được ra đi tìm đường cứu nước của người tù. Hình ảnh “bến sông trăng” là hình ảnh tượng trưng cho cuộc sống tự do, hạnh phúc.
Thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, tin tưởng vào tương lai của người tù: Dù trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, nhưng người tù vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan, yêu đời. Nhà thơ vẫn luôn khao khát được ra đi tìm đường cứu nước, tìm đến cuộc sống tự do, hạnh phúc cho nhân dân.

Hai hình ảnh thơ này đã thể hiện rõ nét tính thép và tính tình của vần thơ Bác. Vần thơ của Bác vừa mang ý chí, nghị lực của một người chiến sĩ, vừa mang tình yêu thiên nhiên, yêu con người tha thiết. Vần thơ của Bác vừa mang tinh thần lạc quan, yêu đời, tin tưởng vào tương lai, vừa mang sự gần gũi, giản dị, dễ đi vào lòng người.

Với những hướng dẫn Soạn bài Chiều tối chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.

Soạn bài Chiều tối

Mẫu Mở Bài

Mẫu Kết Bài