Soạn bài Các phương châm hội thoại (tiếp theo 2)

     Hướng dẫn soạn bài Các phương châm hội thoại (tiếp theo 2) – Ngữ văn 9 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

I. Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp
Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi
Nhân vật chàng rể trong truyện cười “Chào hỏi” không tuân thụ đúng phương châm lịch sự.

• Theo phương châm lịch sự, khi chào hỏi, cần thể hiện thái độ tôn trọng đối với người đối diện. Trong truyện cười, chàng rể chỉ hỏi một câu đơn giản, không có lời chào hỏi, không có lời hỏi thăm, không có lời cảm ơn,… Điều này thể hiện sự thiếu tôn trọng đối với người đốn cành.
• Theo phương châm lịch sự, khi chào hỏi, cần phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp. Trong truyện cười, chàng rể chào hỏi một người đang làm việc vất vả, nguy hiểm. Điều này thể hiện sự thiếu tế nhị, thiếu tinh tế của chàng rể.

Câu chuyện “Chào hỏi” mang lại bài học cho mỗi chúng ta:

• Khi chào hỏi, cần thể hiện thái độ tôn trọng đối với người đối diện.
• Khi chào hỏi, cần phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.
• Không nên chào hỏi một cách máy móc, qua loa.

Mỗi chúng ta cần ý thức được tầm quan trọng của việc chào hỏi và tuân thủ đúng các phương châm lịch sự khi chào hỏi. Điều này sẽ giúp chúng ta xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với mọi người xung quanh.

II. Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại
Câu 1: (Trang 37 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Trong các ví dụ về các phương châm hội thoại đã học (phương châm về lượng, phương châm về chất, phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự)

 ngoại trừ hai tình huống trong phần học về phương châm lịch sự, tất cả các tình huống còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại.

Câu 2: (Trang 37 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn.

     Trong đoạn đối thoại trên, An hỏi Ba về năm chế tạo chiếc máy bay đầu tiên. Ba trả lời là “Đâu khoảng đầu thế kỷ XX”. Câu trả lời này không cung cấp thông tin chính xác về năm chế tạo chiếc máy bay đầu tiên. An muốn biết năm cụ thể, nhưng Ba chỉ trả lời một cách chung chung, không rõ ràng.

    Phương châm hội thoại về lượng đã không được tuân thủ.

    Phương châm hội thoại về lượng yêu cầu người nói phải cung cấp thông tin cần thiết cho người nghe. Trong trường hợp này, An cần biết năm cụ thể chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo. Tuy nhiên, câu trả lời của Ba không cung cấp thông tin này.

Người nói không tuân thủ phương châm hội thoại này có thể do một trong những nguyên nhân sau:

• Do người nói thiếu thông tin về năm chế tạo chiếc máy bay đầu tiên.
• Do người nói không quan tâm đến nhu cầu thông tin của người nghe.
• Do người nói muốn tạo hiệu ứng giao tiếp đặc biệt, gây ấn tượng với người nghe.

     Trong trường hợp này, có thể do người nói không quan tâm đến nhu cầu thông tin của người nghe. An là một học sinh, có thể đang làm bài tập về lịch sử. An cần biết năm cụ thể chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo để hoàn thành bài tập của mình. Tuy nhiên, Ba không quan tâm đến nhu cầu này của An, nên đã trả lời một cách chung chung.

Câu 3: (Trang 37 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
     Khi bác sĩ nói với một người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại về chất có thể không được tuân thủ.

    Phương châm hội thoại về chất yêu cầu người nói phải cung cấp thông tin đúng sự thật. Tuy nhiên, trong trường hợp này, thông tin về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân có thể là thông tin nhạy cảm, có thể gây ảnh hưởng xấu đến tâm lý của bệnh nhân. Ví dụ, nếu bác sĩ nói với một bệnh nhân mắc bệnh nan y rằng bệnh nhân chỉ còn sống được vài tháng, điều này có thể khiến bệnh nhân suy sụp tinh thần, thậm chí dẫn đến tự tử.

    Vì vậy, bác sĩ có thể không cung cấp thông tin chính xác về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, thay vào đó, bác sĩ có thể cung cấp thông tin chung chung, hoặc cung cấp thông tin theo hướng tích cực hơn. Ví dụ, bác sĩ có thể nói với bệnh nhân rằng bệnh nhân có thể được điều trị để kéo dài thời gian sống, hoặc bệnh nhân có thể có những biện pháp giảm nhẹ triệu chứng để cải thiện chất lượng cuộc sống.

    Ngoài tình huống giao tiếp giữa bác sĩ và bệnh nhân, phương châm hội thoại về chất cũng có thể không được tuân thủ trong những tình huống giao tiếp khác, ví dụ như:

• Khi người nói nói dối để bảo vệ người khác. Ví dụ, một người mẹ nói dối con trai mình rằng bố của con trai cô ấy đã đi công tác xa, thay vì nói cho con biết rằng bố của con đã bỏ đi.
• Khi người nói nói dối để tránh xung đột. Ví dụ, một người đồng nghiệp nói dối với sếp rằng mình đã hoàn thành công việc đúng hạn, thay vì nói cho sếp biết rằng mình cần thêm thời gian để hoàn thành công việc.
• Khi người nói nói dối để đạt được mục đích cá nhân. Ví dụ, một người bán hàng nói dối với khách hàng rằng sản phẩm của mình là hàng chính hãng, thay vì nói cho khách hàng biết rằng sản phẩm là hàng giả.

Câu 4: (Trang 37 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Câu nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” có thể được hiểu theo hai cách:

• Cách hiểu thứ nhất là câu nói này không tuân thủ phương châm về lượng. Theo phương châm này, người nói phải cung cấp thông tin cần thiết cho người nghe. Tuy nhiên, câu nói này không cung cấp bất kỳ thông tin nào về tiền bạc. Câu nói này chỉ đơn giản là khẳng định rằng tiền bạc là tiền bạc, không có ý nghĩa gì thêm.
• Cách hiểu thứ hai là câu nói này tuân thủ phương châm về lượng. Theo cách hiểu này, câu nói này có ý nghĩa là tiền bạc không phải là tất cả trong cuộc sống. Tiền bạc chỉ là một phương tiện để phục vụ cho cuộc sống, nhưng nó không phải là mục đích của cuộc sống.

    Để xác định cách hiểu nào là đúng, cần căn cứ vào ngữ cảnh cụ thể của câu nói. Nếu câu nói được nói trong một cuộc trò chuyện về tiền bạc, thì cách hiểu thứ nhất có thể là đúng. Tuy nhiên, nếu câu nói được nói trong một cuộc trò chuyện về giá trị của cuộc sống, thì cách hiểu thứ hai có thể là đúng.

   Theo ý kiến cá nhân của tôi, cách hiểu thứ hai là đúng hơn. Câu nói này mang ý nghĩa tích cực, nhắc nhở chúng ta rằng tiền bạc không phải là tất cả trong cuộc sống. Chúng ta cần biết cách sống một cuộc sống có ý nghĩa, ngay cả khi không có nhiều tiền.

III. Luyện Tập
Câu 1: Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi
Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm hội thoại về cách thức.

    Phương châm hội thoại về cách thức yêu cầu người nói phải nói một cách rõ ràng, dễ hiểu, không gây hiểu lầm cho người nghe. Tuy nhiên, câu trả lời của ông bố không đáp ứng được yêu cầu này.

    Câu trả lời của ông bố chỉ cung cấp một thông tin duy nhất là quả bóng nằm dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao”. Tuy nhiên, câu trả lời này không rõ ràng, không thể giúp cậu bé tìm thấy quả bóng. Bởi vì, ngăn dưới của kệ sách có thể rất rộng, có thể chứa nhiều cuốn sách khác nhau. Cậu bé không biết cụ thể quả bóng nằm ở vị trí nào trong ngăn sách, nên vẫn không thể tìm thấy quả bóng.

Sự vi phạm phương châm hội thoại về cách thức của ông bố thể hiện ở chỗ:

• Câu trả lời của ông bố không rõ ràng, thiếu cụ thể.
• Câu trả lời của ông bố không giúp người nghe hiểu được thông tin cần thiết.

Để câu trả lời của ông bố tuân thủ phương châm hội thoại về cách thức, ông bố cần cung cấp thêm thông tin cụ thể về vị trí của quả bóng. Ví dụ:

• “Quả bóng nằm ngay dưới góc trái của ngăn dưới, dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao”.”
• “Quả bóng nằm ngay dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” thứ ba từ trên xuống.”

Với những câu trả lời này, cậu bé sẽ dễ dàng tìm thấy quả bóng hơn.

Câu 2: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm lịch sự trong giao tiếp.

    Phương châm lịch sự yêu cầu người nói phải nói những điều phù hợp với chuẩn mực đạo đức, văn hóa xã hội. Trong đoạn trích trên, Chân, Tay, Tai, Mắt đến nhà Miệng để nói cho Miệng biết rằng họ sẽ không làm để nuôi Miệng nữa. Đây là một thông tin quan trọng, có thể gây ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa Chân, Tay, Tai, Mắt và Miệng. Tuy nhiên, Chân, Tay, Tai, Mắt đã không chào hỏi Miệng trước khi nói điều này. Điều này thể hiện sự thiếu tôn trọng của Chân, Tay, Tai, Mắt đối với Miệng.

Sự vi phạm phương châm lịch sự trong đoạn trích này thể hiện ở chỗ:

• Chân, Tay, Tai, Mắt không chào hỏi Miệng trước khi nói điều quan trọng.
• Câu nói của Chân, Tay, Tai, Mắt thể hiện sự thiếu tôn trọng đối với Miệng.

Việc không tuân thủ phương châm ấy có lí do chính đáng hay không phụ thuộc vào cách hiểu của mỗi người.

    Một số người có thể cho rằng việc Chân, Tay, Tai, Mắt không chào hỏi Miệng là có lí do chính đáng. Họ cho rằng Chân, Tay, Tai, Mắt đến nhà Miệng để nói cho Miệng biết một điều quan trọng, đó là họ sẽ không làm để nuôi Miệng nữa. Đây là một thông tin quan trọng, có thể gây ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa Chân, Tay, Tai, Mắt và Miệng. Vì vậy, họ cần phải nói thẳng vào vấn đề, không cần phải chào hỏi Miệng trước.

    Tuy nhiên, một số người khác lại cho rằng việc Chân, Tay, Tai, Mắt không chào hỏi Miệng là không có lí do chính đáng. Họ cho rằng dù là thông tin quan trọng đến đâu, thì cũng cần phải tôn trọng người nghe. Việc Chân, Tay, Tai, Mắt không chào hỏi Miệng trước đã thể hiện sự thiếu tôn trọng đối với Miệng. Điều này có thể khiến Miệng cảm thấy bị xúc phạm và dẫn đến những hậu quả không tốt cho mối quan hệ giữa Chân, Tay, Tai, Mắt và Miệng.

    Với những hướng dẫn soạn bài Các phương châm hội thoại (tiếp theo 2) – Ngữ văn 9 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.