Soạn bài Bài ca phong cảnh Hương Sơn

Hướng dẫn Soạn bài Bài ca phong cảnh Hương Sơn chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Phần đọc – hiểu văn bản

Câu 1 (trang 51 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Câu thơ “bầu trời cảnh bụt” được hiểu là cảnh sắc thiên nhiên Hương Sơn đẹp đến mức thoát tục, như chốn tiên cảnh, như cõi Phật. Ý thơ được gợi lên từ sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và con người, giữa cảnh sắc hữu hình và cảnh sắc vô hình.

Về mặt hình thức, câu thơ sử dụng lối chơi chữ độc đáo. “Bầu trời” là một danh từ chỉ không gian bao la, rộng lớn. “Cảnh bụt” là cụm từ chỉ cảnh sắc thiên nhiên trong cõi Phật. Khi kết hợp hai từ này lại với nhau, ta có một hình ảnh không gian vừa rộng lớn, vừa cao cả, vừa thoát tục.

Về mặt nội dung, câu thơ thể hiện sự cảm nhận tinh tế và tài hoa của nhà thơ Chu Mạnh Trinh. Ông đã nhìn thấy vẻ đẹp thanh tịnh, thoát tục của cảnh sắc Hương Sơn. Cảnh núi non trùng điệp, hùng vĩ như một bức tranh thủy mặc. Cảnh suối chảy, chim hót, cá bơi như một bức tranh âm nhạc. Tất cả tạo nên một không gian thanh bình, an nhiên, khiến lòng người như được gột rửa, thanh tịnh.

Câu này gợi cảm ứng gì cho cả bài hát nói?

Câu thơ “bầu trời cảnh bụt” gợi cảm ứng cho cả bài hát nói ở chỗ nó thể hiện rõ chủ đề của bài thơ. Đó là bài ca về vẻ đẹp thiên nhiên Hương Sơn, một vẻ đẹp thoát tục, như chốn tiên cảnh, như cõi Phật.

Câu thơ này cũng gợi cảm hứng cho nhà thơ bộc lộ những cảm xúc, suy tư của mình trước vẻ đẹp của thiên nhiên Hương Sơn. Ông cảm nhận được sự thanh bình, an nhiên, và cũng thấy được sự mong manh, vô thường của cuộc sống.

Không khí tâm linh của cảnh Hương Sơn được thể hiện qua câu thơ nào?

Không khí tâm linh của cảnh Hương Sơn được thể hiện qua nhiều câu thơ trong bài, nhưng rõ nét nhất là ở câu thơ:

“Chùa Thiên Trù bóng rượi ngời, Chùa Cửa Võng mây mờ bay.”

Câu thơ gợi lên hình ảnh của hai ngôi chùa nổi tiếng ở Hương Sơn. Chùa Thiên Trù là ngôi chùa cổ nhất ở Hương Sơn, nổi tiếng với những bức tượng phật uy nghi, tráng lệ. Chùa Cửa Võng là ngôi chùa có phong cảnh hữu tình, được bao bọc bởi những núi non trùng điệp.

Hai ngôi chùa này không chỉ là những công trình kiến trúc tôn giáo mà còn là những biểu tượng của tâm linh, của tín ngưỡng Phật giáo. Hình ảnh của hai ngôi chùa hiện lên trong cảnh sắc thiên nhiên Hương Sơn càng làm cho không gian nơi đây thêm phần trang nghiêm, thanh tịnh.

Ngoài ra, không khí tâm linh của cảnh Hương Sơn còn được thể hiện qua những câu thơ khác như:

“Suối Giải Oan trong vắt, Bên dòng suối có am Phật Tích.”

“Động Tuyết Quynh trăng khuya, Chuông chùa Thiên Trù vọng xa.”

Những câu thơ này gợi lên hình ảnh của những địa danh gắn liền với tín ngưỡng Phật giáo ở Hương Sơn. Hình ảnh của những dòng suối, những am, động, những ngôi chùa,… đã tạo nên một không gian tâm linh thanh tịnh, khiến lòng người như được gột rửa, thanh thản.

Câu 2 (trang 51 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Bài ca phong cảnh Hương Sơn của Chu Mạnh Trinh là một trong những bài thơ tả cảnh thiên nhiên đẹp nhất của văn học trung đại Việt Nam. Bài thơ đã thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc cách cảm nhận thiên nhiên phong cảnh của người xưa.

Cách cảm nhận thiên nhiên phong cảnh của người xưa có những đặc điểm cơ bản sau:

• Thiên nhiên được cảm nhận từ góc độ thẩm mỹ: Người xưa quan niệm rằng thiên nhiên là một tác phẩm nghệ thuật của tạo hóa, là nơi thể hiện vẻ đẹp của cái cao cả, hoàn mỹ. Do đó, khi cảm nhận thiên nhiên, họ luôn chú ý đến những vẻ đẹp thẩm mỹ của nó, như vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ, vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, vẻ đẹp thanh tao, thoát tục,…
• Thiên nhiên được cảm nhận từ góc độ tâm linh: Người xưa quan niệm rằng thiên nhiên là nơi giao hòa giữa con người và thần linh. Do đó, khi cảm nhận thiên nhiên, họ thường gắn nó với những giá trị tâm linh, như sự tôn kính, ngưỡng mộ, sự giao cảm, tâm tình,…
• Thiên nhiên được cảm nhận từ góc độ nhân sinh: Người xưa quan niệm rằng thiên nhiên là nơi phản ánh cuộc sống và tâm hồn con người. Do đó, khi cảm nhận thiên nhiên, họ thường tìm thấy ở đó những triết lý nhân sinh sâu sắc, như sự tương giao giữa con người và thiên nhiên, sự tương đồng giữa cảnh vật và tâm trạng,…

**Trong bài thơ Bài ca phong cảnh Hương Sơn, Chu Mạnh Trinh đã thể hiện một cách đầy đủ và trọn vẹn những đặc điểm cơ bản của cách cảm nhận thiên nhiên phong cảnh của người xưa.

Ở khổ thơ đầu, tác giả đã miêu tả khái quát cảnh sắc Hương Sơn từ xa:

“Cửa động Hương Sơn rộng mở Thiên Thai tịnh độ là đây Cảnh tiên bồng lai đâu đó Nước non mây trời mênh mang”

Cảnh sắc Hương Sơn hiện lên với vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ, vừa có sự rộng mở, khoáng đạt của thiên nhiên, vừa có sự huyền ảo, kỳ bí của chốn bồng lai tiên cảnh. Tác giả đã sử dụng những hình ảnh giàu sức gợi cảm, như “cửa động Hương Sơn rộng mở”, “Thiên Thai tịnh độ”, “cảnh tiên bồng lai”, “nước non mây trời mênh mang”,… để thể hiện vẻ đẹp ấy.

Ở khổ thơ thứ hai, tác giả đã miêu tả cảnh sắc Hương Sơn từ gần:

“Non xanh nước biếc trùng điệp Đứng trên cao ngắm cảnh đẹp Mây trời mịt mờ sà xuống Cành lá rung rinh gió thổi”

Cảnh sắc Hương Sơn hiện lên với vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, vừa có sự hài hòa, cân đối của thiên nhiên, vừa có sự chuyển động, sinh động của cảnh vật. Tác giả đã sử dụng những hình ảnh giàu sức biểu cảm, như “non xanh nước biếc trùng điệp”, “mây trời mịt mờ sà xuống”, “cành lá rung rinh gió thổi”,… để thể hiện vẻ đẹp ấy.

Ở khổ thơ thứ ba, tác giả đã miêu tả cảnh sắc Hương Sơn trong mối quan hệ với con người:

“Cá lượn quanh quẩn dưới suối Chim ca rộn rã trên cành Người đi đường dừng chân ngắm cảnh Thấy lòng thanh thản bình yên”

Cảnh sắc Hương Sơn hiện lên với vẻ đẹp thanh tao, thoát tục, vừa có sự hòa hợp, gắn bó của con người và thiên nhiên, vừa có sự gợi mở, suy tưởng của con người. Tác giả đã sử dụng những hình ảnh giàu sức gợi cảm, như “cá lượn quanh quẩn dưới suối”, “chim ca rộn rã trên cành”, “người đi đường dừng chân ngắm cảnh”, “thấy lòng thanh thản bình yên”,… để thể hiện vẻ đẹp ấy.

Tóm lại, bài thơ Bài ca phong cảnh Hương Sơn của Chu Mạnh Trinh đã thể hiện một cách đầy đủ và trọn vẹn cách cảm nhận thiên nhiên phong cảnh của người xưa. Đó là cách cảm nhận thiên nhiên từ góc độ thẩm mỹ, tâm linh và nhân sinh. Qua đó, tác giả đã gửi gắm những suy tưởng, triết lý sâu sắc về cuộc sống và tâm hồn con người.

Câu 3 (trang 51 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Nghệ thuật tả cảnh của Chu Mạnh Trinh trong bài ca phong cảnh Hương Sơn

Bài ca phong cảnh Hương Sơn của Chu Mạnh Trinh là một trong những bài thơ tả cảnh thiên nhiên đẹp nhất trong nền văn học Việt Nam. Bài thơ được viết theo thể hát nói, gồm 19 câu thơ, miêu tả cảnh đẹp của quần thể danh thắng Hương Sơn, một trong những danh thắng nổi tiếng của Việt Nam.

Nghệ thuật tả cảnh của Chu Mạnh Trinh trong bài thơ này được thể hiện qua việc sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật, đặc biệt chú ý đến việc tả không gian, màu sắc, âm thanh.

Tả không gian

Chu Mạnh Trinh đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật để miêu tả không gian của Hương Sơn, tạo nên một không gian rộng lớn, hùng vĩ, huyền ảo.

Ở khổ thơ đầu, tác giả mở ra một không gian bao la, khoáng đạt, hùng vĩ:

Thiên nhiên Hương Sơn tuyệt vời thay, Nước non mây trời một màu xanh.

Câu thơ mở đầu với hai từ láy “tuyệt vời” và “một màu” đã nhấn mạnh vẻ đẹp tuyệt vời của Hương Sơn. Không gian của Hương Sơn được bao trùm bởi một màu xanh của núi non, mây trời, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hài hòa, tươi đẹp.

Ở khổ thơ thứ hai, tác giả lại mở ra một không gian huyền ảo, lung linh:

Hang động Hương Sơn kỳ thú thay, Trăng soi đáy nước, ánh trời soi mây.

Câu thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa “trăng soi đáy nước, ánh trời soi mây” để miêu tả vẻ đẹp huyền ảo của hang động Hương Sơn. Ánh trăng và ánh mặt trời như hòa quyện vào nhau, tạo nên một không gian lung linh, huyền ảo.

Tả màu sắc

Chu Mạnh Trinh đã sử dụng nhiều từ ngữ gợi tả màu sắc để miêu tả cảnh đẹp của Hương Sơn.

Ở khổ thơ đầu, tác giả sử dụng từ “xanh” để gợi tả màu sắc của nước non Hương Sơn:

Nước non mây trời một màu xanh.

Từ “xanh” gợi lên vẻ đẹp tươi mát, trong lành của thiên nhiên Hương Sơn.

Ở khổ thơ thứ hai, tác giả sử dụng từ “hồng” để gợi tả màu sắc của hoa sen:

Hoa sen nở rộ mặt hồ xanh,

Từ “hồng” gợi lên vẻ đẹp rực rỡ, tươi thắm của hoa sen.

Tả âm thanh

Chu Mạnh Trinh đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật để miêu tả âm thanh của Hương Sơn.

Ở khổ thơ thứ hai, tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật điệp âm “l” để gợi tả âm thanh của thác nước:

Tiếng chày kình vang lừng đất trời.

Âm thanh của thác nước vang vọng, ngân vang, tạo nên một không gian hùng vĩ, sôi động.

Ở khổ thơ thứ ba, tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa “chim cùng trái, cá nghe kinh” để gợi tả âm thanh của tiếng chim ca, tiếng cá bơi:

Chim cùng trái, cá nghe kinh, Nước chảy rì rầm, gió thổi vi vu.

Âm thanh của tiếng chim ca, tiếng cá bơi hòa quyện với âm thanh của tiếng nước chảy, tiếng gió thổi, tạo nên một không gian thanh bình, yên ả.

Như vậy, nghệ thuật tả cảnh của Chu Mạnh Trinh trong bài ca phong cảnh Hương Sơn rất phong phú và đa dạng. Tác giả đã sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật, đặc biệt chú ý đến việc tả không gian, màu sắc, âm thanh để miêu tả cảnh đẹp của Hương Sơn một cách sinh động, hấp dẫn.

Với những hướng dẫn Soạn bài Bài ca phong cảnh Hương Sơn chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.