Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát

Hướng dẫn Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Phần đọc – hiểu văn bản

Câu 1 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên bãi cát trong bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” của Cao Bá Quát

Bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” của Cao Bá Quát được viết theo thể hành, thể thơ cổ có tính chất tự do phóng khoáng, không bị gò bó về số câu, độ dài của câu, niêm luật, bằng trắc, vần điệu. Tác phẩm được sáng tác trong những lần Cao Bá Quát đi thi Hội, phải băng qua những bãi cát dài, mênh mông không biết đích đến. Chính trong hoàn cảnh đó ông đã sáng tác “Sa hành đoản ca” thể hiện thái độ trước hiện thực đời sống và phương danh lợi tầm thường.

Trong 4 câu thơ đầu của bài thơ, hình ảnh người đi trên bãi cát được miêu tả chân thực, sinh động:

Bãi cát dài lại bãi cát dài Ô hay! cát nọ thoai thoải Lòng sông lay động một màu xanh Một vầng mây lơ lửng giữa trời

Trước hết, hình ảnh “bãi cát dài lại bãi cát dài” gợi lên không gian mênh mông, vô tận của bãi cát. Bãi cát được miêu tả bằng nghệ thuật điệp ngữ “lại bãi cát dài”, gợi lên cảm giác vô tận, không điểm dừng. Không gian mênh mông, rộng lớn ấy đã khiến cho con người trở nên nhỏ bé, cô đơn.

Thứ hai, hình ảnh “cát nọ thoai thoải” gợi lên vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của bãi cát. Cát được miêu tả là “thoai thoải”, gợi lên sự mềm mại, uyển chuyển của từng lớp cát. Hình ảnh này cũng gợi lên sự vận động, biến đổi không ngừng của bãi cát.

Thứ ba, hình ảnh “lòng sông lay động một màu xanh” gợi lên vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của bãi cát. Lòng sông được miêu tả là “lay động”, gợi lên sự uyển chuyển, mềm mại của dòng nước. Màu xanh của nước sông hòa quyện với màu vàng của cát tạo nên một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, hài hòa.

Thứ tư, hình ảnh “một vầng mây lơ lửng giữa trời” gợi lên vẻ đẹp nhẹ nhàng, bâng khuâng của bầu trời. Mây được miêu tả là “lơ lửng”, gợi lên sự nhẹ nhàng, trôi nổi của đám mây. Hình ảnh này cũng gợi lên tâm trạng của người đi trên bãi cát, đang chìm đắm trong suy tư, trăn trở.

Tóm lại, hình ảnh người đi trên bãi cát trong 4 câu thơ đầu của bài thơ được miêu tả chân thực, sinh động. Các yếu tố tả thực trong hình ảnh này mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc. Bãi cát mênh mông, rộng lớn tượng trưng cho cuộc đời đầy khó khăn, thử thách. Người đi trên bãi cát tượng trưng cho con người đang tìm kiếm con đường đi trong cuộc đời. Tâm trạng của người đi trên bãi cát thể hiện sự lo lắng, trăn trở, băn khoăn của con người trước cuộc đời.

Liên hệ với hiện thực

Hình ảnh người đi trên bãi cát trong bài thơ của Cao Bá Quát có thể liên hệ với hiện thực cuộc sống của con người trong xã hội hiện đại. Cuộc đời của mỗi người cũng là một bãi cát mênh mông, rộng lớn với đầy rẫy những khó khăn, thử thách. Mỗi người đều phải tự tìm cho mình con đường đi trong cuộc đời. Trong quá trình tìm kiếm, con người cũng không tránh khỏi những lo lắng, trăn trở, băn khoăn.

Tuy nhiên, khác với người đi trên bãi cát trong bài thơ của Cao Bá Quát, con người hiện đại có nhiều thuận lợi hơn để tìm cho mình con đường đi trong cuộc đời. Con người có thể tiếp cận với nhiều nguồn tri thức, thông tin hơn. Con người cũng có thể được giúp đỡ, hỗ trợ từ nhiều phía. Vì vậy, con người cần có ý chí, nghị lực, niềm tin để vượt qua khó khăn, thử thách, tìm cho mình con đường đi đúng đắn trong cuộc đời.

Câu 2 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Giải nghĩa:

+ “Không học được…giận khôn vơi”: Người bộ hành không có phép thần thông để vượt qua mọi gian khổ như tiên ông nên oán giận đời

+ “Xưa nay,…đường đời”: Phàm là những kẻ ham danh lợi đều phải vượt qua nhiều khổ ải.

+ “Đầu gió…tỉnh bao người”: Không phải ai cũng vượt qua được cám dỗ.

– Sự liên kết ý nghĩa: Người bộ hành nghĩ về con đường mình phải đi đầy gian khó mà không tránh khỏi oán giận, nghĩ đến lẽ đời và sức cám dỗ của danh lợi.

Câu 3 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát

Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát là một bài thơ tả cảnh ngộ của một lữ khách đang đi trên bãi cát mênh mông. Từ đó, bài thơ thể hiện tâm trạng băn khoăn, trăn trở về con đường đi và ý nghĩa cuộc đời của con người.

Trong 4 câu đầu của bài thơ, Cao Bá Quát đã vẽ lên một bức tranh thiên nhiên hoang sơ, rộng lớn, mênh mông:

Bãi cát dài lại bãi cát dài Bóng chim sa gạt bão dồn Ô hay! Sóng bủa vây cát Gió cuốn ầm ầm trận bụi mù

Bãi cát được lặp lại hai lần, tạo nên cảm giác mênh mông, vô tận. Bóng chim sa, bão dồn, sóng bủa vây, gió cuốn ầm ầm càng tô đậm thêm sự hoang sơ, dữ dội của thiên nhiên. Trước khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, con người như bé nhỏ, lạc lõng.

Tâm trạng của lữ khách được thể hiện rõ nét qua câu hỏi tu từ ở cuối khổ thơ đầu:

Ô hay! Sóng bủa vây cát Gió cuốn ầm ầm trận bụi mù Ta đi chuyến này, biết cậy ai?

Câu hỏi tu từ này thể hiện sự băn khoăn, trăn trở của lữ khách trước con đường đi phía trước. Con đường đi của lữ khách là con đường cát, là con đường gập ghềnh, khó khăn. Trước con đường ấy, lữ khách cảm thấy cô đơn, lạc lõng, không biết phải cậy dựa vào ai.

Tâm trạng băn khoăn, trăn trở của lữ khách còn được thể hiện qua câu hỏi tu từ ở khổ thơ thứ hai:

Đường ghê sợ, qua sông qua núi Nào có từ rày ai đi?

Câu hỏi tu từ này thể hiện sự lo lắng, thất vọng của lữ khách trước con đường đi phía trước. Con đường ấy là con đường ghê sợ, khó khăn, không ai dám đi. Trước con đường ấy, lữ khách cảm thấy hoang mang, tuyệt vọng, không biết phải làm thế nào.

Tóm lại, qua hai câu hỏi tu từ, Cao Bá Quát đã thể hiện tâm trạng băn khoăn, trăn trở của lữ khách trước con đường đi và ý nghĩa cuộc đời. Lữ khách là đại diện cho những người có hoài bão, khát vọng, nhưng lại gặp phải những khó khăn, thử thách trên đường đời. Trước những khó khăn ấy, họ cảm thấy cô đơn, lạc lõng, không biết phải làm thế nào.

Tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng của lữ khách

Tâm trạng băn khoăn, trăn trở của lữ khách trong bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát thể hiện tầm tư tưởng lớn lao của Cao Bá Quát. Cao Bá Quát là một nhà nho yêu nước, có chí lớn nhưng lại gặp phải những khó khăn, thử thách trong xã hội phong kiến đương thời. Trước những khó khăn ấy, ông cảm thấy cô đơn, lạc lõng, không biết phải làm thế nào.

Tâm trạng của lữ khách trong bài thơ cũng là tâm trạng chung của những người có hoài bão, khát vọng nhưng lại gặp phải những khó khăn, thử thách trong cuộc đời. Họ băn khoăn, trăn trở không biết phải làm thế nào để vượt qua những khó khăn ấy, để thực hiện được hoài bão, khát vọng của mình.

Tâm trạng của lữ khách trong bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát là một tâm trạng đáng trân trọng. Nó thể hiện khát vọng vươn lên, khát vọng sống có ý nghĩa của con người.

Câu 4 (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 11 Tập 1):

Nhịp điệu bài thơ

Bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” được viết theo thể hành, một thể thơ tự do, phóng khoáng, không bị gò bó về số câu, độ dài của câu, niêm luật, bằng trắc, vần điệu. Tuy nhiên, bài thơ vẫn có một nhịp điệu khá ổn định, thể hiện qua việc sử dụng các câu thơ lục bát, ngũ ngôn và thất ngôn xen kẽ nhau.

Nhịp điệu bài thơ góp phần diễn tả cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình như sau:

• 4 câu đầu:

Trong 4 câu đầu, tác giả miêu tả cảnh tượng người đi trên bãi cát dài, mênh mông. Nhịp điệu của những câu thơ này chậm rãi, đều đặn, gợi lên cảm giác mệt mỏi, nhọc nhằn của người đi:

“Bãi cát dài lại bãi cát dài Đi mãi đến khi nào là bến bờ?”

“Lối xa hun hút cồn cát trắng Lòng ta như lạc giữa bể đời”

Nhịp điệu chậm rãi, đều đặn của những câu thơ này như những bước chân nặng nề, mệt mỏi của người đi trên bãi cát dài, mênh mông. Nhịp điệu này cũng thể hiện sự bế tắc, hoang mang của nhân vật trữ tình trước con đường đời dài rộng, không biết đi đâu về đâu.

• 4 câu sau:

Trong 4 câu sau, tác giả suy tư về con đường đời, về danh lợi và nhân sinh. Nhịp điệu của những câu thơ này nhanh hơn, dồn dập hơn, thể hiện sự suy tư, trăn trở của nhân vật trữ tình:

“Xưa nay cát bụi vốn là đồng Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau”

“Xưa nay nhân định thắng thiên đi Nhưng có ai biết được bao giờ?”

Nhịp điệu nhanh hơn, dồn dập hơn của những câu thơ này thể hiện sự suy tư, trăn trở của nhân vật trữ tình trước những vấn đề lớn lao của cuộc đời. Đó là sự băn khoăn về sự phù du, vô nghĩa của danh lợi, về sự đối lập giữa chữ tài và chữ mệnh, về sự khó khăn, gian nan của việc đi tìm con đường đi cho mình.

Kết luận

Nhịp điệu bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” có vai trò quan trọng trong việc diễn tả cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình. Nhịp điệu chậm rãi, đều đặn ở 4 câu đầu thể hiện cảm giác mệt mỏi, nhọc nhằn và sự bế tắc, hoang mang của nhân vật trữ tình. Nhịp điệu nhanh hơn, dồn dập hơn ở 4 câu sau thể hiện sự suy tư, trăn trở của nhân vật trữ tình trước những vấn đề lớn lao của cuộc đời.

Thông qua nhịp điệu của bài thơ, ta có thể thấy được tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật trữ tình – một người trí thức có tâm hồn cao khiết, có khát vọng cao đẹp nhưng lại bị vướng mắc, bế tắc trong thực tế xã hội đương thời.

Phần luyện tập

Câu hỏi (trang 42 sgk Ngữ văn lớp 8 Tập 1):

Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Sa hành đoản ca) của Cao Bá Quát là một bài thơ trữ tình đặc sắc, thể hiện tâm trạng, tư tưởng của nhà thơ trong những năm tháng bôn ba đi thi, thất chí. Qua bài thơ, có thể lí giải vì sao Cao Bá Quát đã khởi nghĩa chống nhà Nguyễn như sau:

• Thứ nhất, Cao Bá Quát là một người có chí khí, hoài bão lớn lao. Ông mong muốn có thể làm nên sự nghiệp lớn, giúp đời giúp nước. Tuy nhiên, trong thời đại nhà Nguyễn, con đường công danh chỉ dành cho một số ít người có quyền thế, gia thế. Những người có tài năng, chí khí như Cao Bá Quát thường bị vùi dập, thất chí.
• Thứ hai, Cao Bá Quát có tấm lòng yêu nước, thương dân sâu sắc. Ông thấu hiểu nỗi khổ của nhân dân dưới ách thống trị của nhà Nguyễn. Ông căm ghét chế độ phong kiến thối nát, áp bức bóc lột nhân dân.
• Thứ ba, Cao Bá Quát là một người có ý thức độc lập, tự chủ. Ông không chấp nhận lối sống tầm thường, ích kỷ, chạy theo danh lợi. Ông muốn sống một cuộc đời có ý nghĩa, có ích cho xã hội.

**Bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát đã thể hiện rõ những tâm trạng, tư tưởng đó của Cao Bá Quát. Trong 4 câu thơ đầu, tác giả đã miêu tả cảnh tượng bãi cát dài, mênh mông, nóng bỏng, khiến người đi không biết đi về đâu. Hình ảnh này gợi lên sự bế tắc, chán nản của Cao Bá Quát trước con đường công danh đầy chông gai, trắc trở.

Trong 4 câu thơ tiếp theo, tác giả đã bày tỏ sự băn khoăn, trăn trở của mình về con đường đời. Ông không biết nên tiếp tục đi trên con đường danh lợi tầm thường hay tìm một con đường khác để thực hiện hoài bão của mình.

Câu cuối cùng của bài thơ là một câu hỏi tu từ, thể hiện sự bế tắc, tuyệt vọng của Cao Bá Quát. Ông không biết nên làm gì để có thể thay đổi được thực tại xã hội.

Từ những tâm trạng, tư tưởng được thể hiện trong bài thơ, có thể thấy Cao Bá Quát là một người có chí khí, hoài bão lớn lao, có tấm lòng yêu nước, thương dân sâu sắc và có ý thức độc lập, tự chủ. Chính những điều đó đã thôi thúc ông đứng lên khởi nghĩa chống nhà Nguyễn, mong muốn mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.

Ngày 19 tháng 1 năm 1854, Cao Bá Quát cùng với Nguyễn Xuân Ôn, Nguyễn Văn Bích, Nguyễn Xuân Năng,… đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Ba Đình chống lại nhà Nguyễn. Cuộc khởi nghĩa tuy thất bại nhưng đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc. Nó thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí đấu tranh kiên cường của nhân dân ta trong thời kỳ phong kiến.

Với những hướng dẫn Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.