Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

Hướng dẫn Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

1) Chuẩn bị

– Tên Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937.

– Quê quán: Huế.

– Quá trình hoạt động văn học, kháng chiến .

   + Ông học tại Huế hết bậc Trung học, tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm Sài Gòn năm 1960 và trường Đại học Huế năm 1964.

   + Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ.

   + Ông từng là Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa – Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

   + Năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

– Phong cách nghệ thuật:

   + Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…

   + Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

2) Đọc hiểu

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1: Phần 1 miêu tả sông Hương ở đâu?

Phần 1 miêu tả sông Hương ở thượng nguồn. 

Câu 2: Nhà văn đã hình dung về sông Hương như thế nào trước khi nó chảy qua thành phố Huế?

Nhà văn đã hình dung về sông Hương như một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.

Câu 3:  Đặc điểm của sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế là gì?

Lúc qua thành phố Huế, sông Hương trôi đi thật chậm, chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Trên sông vọng lại tiếng hát trong một khoang thuyền nào đó. Sông Hương mang vẻ đẹp vừa trữ tình, vừa trầm mặc gắn liền với lịch sử bi tráng của dân tộc mà trên thế giới không có dòng sông nào như thế. Và trước về với biển sông Hương lưu luyến tình cảm với thành phố Huế ví như nỗi vấn vương của nàng Kiều với Kim Trọng.

Câu 4: Chú ý các chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật “tôi”

Các chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật tôi:

– Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grat đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại, ôi, tôi muốn làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thủy tinh để đi ra biển.

– …chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố…

Câu 5: Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi kinh thành Huế là gì?

Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi kinh thành Huế là dòng sông không chảy qua tỉnh khác luôn mà đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.

Câu 6:  Sông Hương hiện lên như thế nào quan các thời kì lịch sử?

Sông Hương là chứng nhân lịch sử, gắn bó với mọi biến cố của Huế (dòng sông biên thùy thời vua Hùng, dòng sông viễn châu oanh liệt thời trung đại, dòng sông vẻ vang thời Nguyễn Huệ, dòng sông bi tráng thời kì cách mạng tháng Tám).

Câu 7: Chú ý các biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để khắc họa sông Hương.

Các biện pháp nghệ thuật: so sánh, nhân hóa, liệt kê.

Câu 8:  Ở đoạn cuối này, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh nào?

Ở đoạn cuối này, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh thơ ca.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1: Đề tài của văn bản trên là gì? Dựa vào đâu để xác định điều đó?

Đề tài của văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông”

Đề tài của một tác phẩm văn học là phạm vi, lĩnh vực mà tác giả lựa chọn để phản ánh trong tác phẩm của mình. Để xác định đề tài của một tác phẩm, cần căn cứ vào những yếu tố sau:

• Nội dung tư tưởng của tác phẩm: Tác phẩm phản ánh những vấn đề gì?
• Hình tượng nghệ thuật của tác phẩm: Tác phẩm xây dựng những hình tượng nào?
• Cảm xúc, thái độ của tác giả: Tác giả thể hiện tình cảm, thái độ gì đối với những vấn đề được phản ánh trong tác phẩm?

Dựa vào những yếu tố trên, có thể xác định đề tài của văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là tình yêu thiên nhiên, đất nước, con người.

• Nội dung tư tưởng của tác phẩm: Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của dòng sông Hương, đồng thời thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, con người của tác giả.
• Hình tượng nghệ thuật của tác phẩm: Hình tượng sông Hương là hình tượng trung tâm của tác phẩm, thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước, con người.
• Cảm xúc, thái độ của tác giả: Tác giả thể hiện tình cảm yêu mến, trân trọng đối với dòng sông Hương, đồng thời thể hiện niềm tự hào về quê hương, đất nước, con người.

Câu 2: Hãy chỉ ra đặc điểm và vẻ đẹp của hình tượng sông Hương trong văn bản trên theo bảng sau:

Câu 3: Cái “tôi” trữ tình trong văn bản thể hiện tình cảm, cảm xúc gì? Hãy dẫn ra một số câu văn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc ấy.

Cái “tôi” trữ tình trong văn bản thể hiện tình yêu tha thiết, gắn bó, thiêng liêng với dòng sông Hương.

Tình cảm ấy được thể hiện qua nhiều khía cạnh:

• Tình cảm ngưỡng mộ, say mê vẻ đẹp của sông Hương:
  • Cái “tôi” trữ tình cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ khác nhau, từ địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật,…
  • Nhà văn dùng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để miêu tả vẻ đẹp của sông Hương, khiến cho dòng sông trở nên sống động, có hồn.
  • Cái “tôi” trữ tình thể hiện sự ngưỡng mộ, say mê vẻ đẹp của sông Hương qua những câu văn như:
    • “Sông Hương là một bản trường ca của rừng già, khi rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, khi dịu dàng và say đắm dưới ánh ban mai…”
    • “Sông Hương đã cho Huế một vẻ đẹp rất riêng, rất Huế và rất thơ mộng.”
• Tình cảm gắn bó, tự hào của cái “tôi” trữ tình với sông Hương:
  • Cái “tôi” trữ tình cảm nhận sông Hương như một người con gái tài sắc, mang những nét đặc trưng của xứ Huế.
  • Nhà văn sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để thể hiện tình cảm gắn bó, tự hào của mình với sông Hương, ví như:
    • “Sông Hương như nàng thơ của xứ Huế, mang vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế.”
    • “Sông Hương như một người con gái Huế, mang nét đẹp của một tâm hồn sâu lắng và tinh tế.”
• Tình cảm thiêng liêng của cái “tôi” trữ tình với sông Hương:
  • Cái “tôi” trữ tình cảm nhận sông Hương như một biểu tượng của Huế, của văn hóa, lịch sử Việt Nam.
  • Nhà văn sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để thể hiện tình cảm thiêng liêng của mình với sông Hương, ví như:
    • “Sông Hương là dòng sông duy nhất chảy qua thành phố Huế, mang trong mình vẻ đẹp của lịch sử, văn hóa Việt Nam.”
    • “Sông Hương như một điệu slow tình tự, mang nỗi nhớ thương của Huế dành cho những người con xa quê.”

Câu 4: Hãy chỉ ra và làm sáng tỏ đặc điểm tùy bút thể hiện qua văn bản này (cái “tôi” độc đáo sự kết hợp tự sự và trữ tình, ngôn ngữ giàu chất thơ).

Cái “tôi” độc đáo

Cái “tôi” trong tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một cái “tôi” trữ tình, tài hoa, giàu cảm xúc. Tác giả đã thể hiện cái “tôi” ấy qua những cảm nhận, suy tư, liên tưởng sâu sắc, tinh tế về dòng sông Hương.

Cái “tôi” trữ tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở chỗ tác giả luôn đặt mình vào thế đồng điệu, hòa quyện với dòng sông Hương. Ông cảm nhận dòng sông như một người bạn tri âm, tri kỷ, như một biểu tượng của quê hương, xứ sở: “Tôi đã đi nhiều nơi, ngắm nhiều cảnh đẹp, nhưng cảnh tượng sông Hương qua Huế vẫn là một ấn tượng khó phai”.

Cái “tôi” tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở chỗ ông có một vốn tri thức sâu rộng về địa lý, lịch sử, văn hóa của Huế. Ông đã vận dụng vốn tri thức ấy để miêu tả sông Hương một cách toàn diện, sâu sắc, mang đậm dấu ấn cá nhân.

Cái “tôi” giàu cảm xúc của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở chỗ ông luôn có những rung động mãnh liệt trước vẻ đẹp của dòng sông Hương. Ông đã dành cho dòng sông những lời lẽ trân trọng, ngợi ca, như thể đó là một sinh thể sống động: “Sông Hương đã sống một cuộc đời đầy biến động của lịch sử nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng của mình”.

Sự kết hợp tự sự và trữ tình

Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tự sự và trữ tình. Sự kết hợp này được thể hiện ở nhiều phương diện:

• Về nội dung: Tác phẩm vừa ghi chép lại những nét đặc trưng của dòng sông Hương, vừa thể hiện những cảm xúc, suy tư của tác giả về dòng sông ấy.
• Về hình thức: Tác phẩm sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ,… nhằm gợi tả vẻ đẹp của dòng sông Hương và thể hiện cảm xúc, suy tư của tác giả.

Sự kết hợp tự sự và trữ tình đã tạo nên cho tác phẩm một sức hấp dẫn đặc biệt. Nó giúp người đọc không chỉ hiểu được vẻ đẹp của dòng sông Hương mà còn cảm nhận được tình yêu tha thiết, gắn bó của tác giả với quê hương, xứ sở.

Ngôn ngữ giàu chất thơ

Ngôn ngữ của bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rất giàu chất thơ. Tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ,… nhằm gợi tả vẻ đẹp của dòng sông Hương một cách sinh động, hấp dẫn.

Chẳng hạn, khi miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Hương ở thượng nguồn, tác giả đã sử dụng biện pháp so sánh: “Sông Hương như một cô gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh rừng già”. Khi miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế, tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hóa: “Sông Hương uốn mình theo những đường cong mềm mại như một tấm lụa đào”. Khi miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Hương trong thành phố Huế, tác giả đã sử dụng biện pháp ẩn dụ: “Sông Hương mang vẻ đẹp của một người con gái Huế dịu dàng, tinh tế”.

Sự giàu chất thơ của ngôn ngữ đã góp phần làm cho tác phẩm trở nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc. Nó giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông Hương một cách sâu sắc, thấm thía.

Câu 5: Em học hỏi được điều gì về cách diễn đạt giàu hình ảnh và chất thơ của ngôn ngữ văn xuôi qua văn bản trên? Hãy dẫn ra một số câu hoặc đoạn văn mà em tâm đắc.

Qua văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, em học được rất nhiều điều về cách diễn đạt giàu hình ảnh và chất thơ của ngôn ngữ văn xuôi. Cụ thể, đó là:

• Sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa,… để tạo hình ảnh, gợi cảm giác, âm thanh,… sinh động, cụ thể, giàu sức gợi.

Ví dụ:

* So sánh: “Sông Hương như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” (đoạn 1).

* Ẩn dụ: “Sông Hương là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng” (đoạn 2).

* Nhân hóa: “Sông Hương đã cho Huế tất cả vẻ đẹp của mình, vẻ đẹp của một người con gái trong sáng, dịu dàng, nhưng cũng rất đỗi kiêu sa, lãng mạn” (đoạn 3).

• Sử dụng ngôn ngữ giàu tính tạo hình, giàu khả năng gợi cảm giác, liên tưởng.

Ví dụ:

* “Màu nước sông Hương thay đổi theo mùa, theo từng góc nhìn” (đoạn 1).

* “Sông Hương mang vẻ đẹp của một người con gái trong sáng, dịu dàng, nhưng cũng rất đỗi kiêu sa, lãng mạn” (đoạn 3).

• Sử dụng nhịp điệu, ngắt câu linh hoạt, phù hợp với nội dung biểu đạt.

Ví dụ:

* “Sông Hương đã cho Huế tất cả vẻ đẹp của mình, vẻ đẹp của một người con gái trong sáng, dịu dàng, nhưng cũng rất đỗi kiêu sa, lãng mạn” (đoạn 3).

Một số câu hoặc đoạn văn mà em tâm đắc trong văn bản:

• “Sông Hương là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.”

Câu văn này sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ để khắc họa vẻ đẹp đa dạng, phong phú của sông Hương. Sông Hương hiện lên như một người con gái, vừa có vẻ đẹp hoang dã, mạnh mẽ, vừa có vẻ đẹp dịu dàng, say đắm.

• “Sông Hương đã cho Huế tất cả vẻ đẹp của mình, vẻ đẹp của một người con gái trong sáng, dịu dàng, nhưng cũng rất đỗi kiêu sa, lãng mạn.”

Câu văn này sử dụng hình ảnh so sánh, ẩn dụ để nhấn mạnh vẻ đẹp của sông Hương. Sông Hương được ví như một người con gái, mang vẻ đẹp của tâm hồn người phụ nữ Huế. Đó là vẻ đẹp trong sáng, dịu dàng, nhưng cũng rất đỗi kiêu sa, lãng mạn.

Câu 6: Văn bản đem lại cho em suy nghĩ gì trong việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình? Hãy viết về một cảnh đẹp của quê hương em bằng một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng).

Văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã đem lại cho em những suy nghĩ sâu sắc về vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương. Vẻ đẹp ấy không chỉ là vẻ đẹp của hình thức mà còn là vẻ đẹp của tâm hồn, của giá trị lịch sử, văn hóa.

Cụ thể, trong đoạn văn miêu tả sông Hương ở thượng nguồn, tác giả đã cho thấy vẻ đẹp hùng vĩ, hoang dại của dòng sông. Sông Hương như một “cô gái Di-gan”, mang trong mình vẻ đẹp phóng khoáng, mạnh mẽ. Vẻ đẹp ấy được thể hiện qua những hình ảnh: “sông Hương như một bản trường ca của rừng già”, “những đường cong mềm mại như oán than, như dòng lệ”, “sông Hương lúc ấy như một thiếu nữ ngủ mơ giữa cánh đồng bát ngát”.

Khi chảy về đồng bằng, sông Hương mang một vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng. Sông Hương như một “người mẹ phù sa”, mang trong mình vẻ đẹp của tâm hồn, của giá trị lịch sử, văn hóa. Vẻ đẹp ấy được thể hiện qua những hình ảnh: “sông Hương mềm như tấm lụa”, “sông Hương trôi đi chậm rãi”, “sông Hương là điệu slow tình cảm của Huế”.

Từ những cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của sông Hương, tác giả đã khẳng định: “Sông Hương là một bản trường ca bất tận của rừng già, là một điệu slow tình cảm của Huế”. Vẻ đẹp của sông Hương là vẻ đẹp của tâm hồn, của giá trị lịch sử, văn hóa.

Qua văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, em càng thêm yêu quý vẻ đẹp của quê hương mình. Em tự hào về những cảnh đẹp thiên nhiên của quê hương, đó là những giá trị vô giá mà chúng ta cần bảo vệ và gìn giữ.

Về quê hương em, em yêu thích nhất là cảnh đẹp của dòng sông Thương. Dòng sông Thương chảy qua thành phố Bắc Giang, mang trong mình vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng.

Vào buổi sáng, dòng sông Thương mang một vẻ đẹp thanh bình, yên ả. Mặt sông phẳng lặng như gương, soi bóng những hàng tre xanh mát. Trên mặt sông, những con thuyền nhỏ chở hàng hóa, người dân qua lại nhộn nhịp.

Buổi chiều, dòng sông Thương mang một vẻ đẹp lãng mạn, trữ tình. Mặt sông như được nhuộm một màu đỏ rực của hoàng hôn. Những đám mây hồng nhạt trôi lững lờ trên bầu trời. Trên bờ sông, những hàng cây xanh ngát, những ngôi nhà cổ kính mang đậm dấu ấn của thời gian.

Em yêu thích cảnh đẹp của dòng sông Thương bởi nó mang đến cho em cảm giác bình yên, thư thái. Mỗi lần ngắm nhìn dòng sông, em lại cảm thấy yêu thêm quê hương mình.

Với những hướng dẫn Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông – Sách Cánh Diều Lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.