HSG Văn 9: Hướng dẫn giải đề 5 chuẩn xác, sáng tạo từng ý

Kỳ thi học sinh giỏi Văn lớp 9 không chỉ đòi hỏi kiến thức vững chắc mà còn yêu cầu khả năng tư duy và diễn đạt linh hoạt. Đề 5 trong đề thi HSG Văn lớp 9 là một trong những đề có cấu trúc đa dạng, kết hợp giữa đọc hiểu và làm văn, đòi hỏi học sinh phải có chiến lược làm bài thông minh. Hướng dẫn giải dưới đây sẽ giúp các em tiếp cận đề hiệu quả và phát triển bài viết một cách thuyết phục.

Đề 5

Phần I. Đọc hiểu (3,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau:

“Chúng ta không thể chọn nơi mình sinh ra,
Nhưng ta có thể chọn cách mình sống.”
(Khuyết danh)

Câu 1. Nêu thông điệp chính của đoạn trích.
Câu 2. Theo em, vì sao “cách mình sống” lại quan trọng hơn “nơi mình sinh ra”?
Câu 3. Đoạn trích khuyến khích con người có thái độ sống như thế nào?
Câu 4. Nêu một ví dụ trong đời sống hoặc văn học chứng minh con người có thể vượt lên hoàn cảnh.

Phần II. Làm văn (7,0 điểm)

Câu 1 (2,0 điểm):
Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ về khả năng làm chủ số phận của mỗi con người trong xã hội hiện đại.

Câu 2 (5,0 điểm):
Phân tích vẻ đẹp trữ tình và tinh thần yêu nước của nhân vật trữ tình trong bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy. Liên hệ với bài Viếng lăng Bác để làm nổi bật cách thể hiện tình cảm sâu nặng với quá khứ và với Bác Hồ.

Hướng dẫn giải đề 5

Phần I. Đọc hiểu (3,0 điểm)

Đọc đoạn trích:
“Chúng ta không thể chọn nơi mình sinh ra,
Nhưng ta có thể chọn cách mình sống.”
(Khuyết danh)

Câu 1. Nêu thông điệp chính của đoạn trích.

Thông điệp chính: Mỗi người không thể lựa chọn xuất thân hay hoàn cảnh ban đầu, nhưng có thể lựa chọn thái độ sống, hành động tích cực để làm chủ cuộc sống và thay đổi tương lai.

Câu 2. Theo em, vì sao “cách mình sống” lại quan trọng hơn “nơi mình sinh ra”?

Bởi vì nơi sinh ra là điều không ai có thể quyết định, nhưng cách sống lại thể hiện bản lĩnh, ý chí và trách nhiệm của con người. Một người có ý chí và sống tích cực sẽ có thể vượt lên mọi nghịch cảnh, trong khi người ỷ lại dù sinh ra trong điều kiện tốt vẫn có thể thất bại. Cách sống là yếu tố quyết định giá trị và thành công của mỗi người.

Câu 3. Đoạn trích khuyến khích con người có thái độ sống như thế nào?

Đoạn trích khuyến khích mỗi người sống tích cực, chủ động, không đầu hàng số phận. Con người cần có trách nhiệm với cuộc sống của mình, vượt qua khó khăn bằng nghị lực và khát vọng vươn lên.

Câu 4. Nêu một ví dụ trong đời sống hoặc văn học chứng minh con người có thể vượt lên hoàn cảnh.

Ví dụ trong đời sống: Nick Vujicic là một người không có tay chân nhưng vẫn trở thành một diễn giả nổi tiếng và truyền cảm hứng cho hàng triệu người.

Ví dụ trong văn học: Lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao, dù sống trong nghèo khổ, vẫn giữ gìn lòng tự trọng, sống lương thiện, không đánh mất phẩm giá.

Phần II. Làm văn (7,0 điểm)

Câu 1 (2,0 điểm): Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ về khả năng làm chủ số phận của mỗi con người trong xã hội hiện đại.

Gợi ý đoạn văn:

Trong xã hội hiện đại, khả năng làm chủ số phận là yếu tố vô cùng quan trọng đối với mỗi con người. Làm chủ số phận nghĩa là con người biết tự quyết định cuộc đời mình, không bị hoàn cảnh chi phối, không phó mặc cho may rủi. Người làm chủ số phận là người dám đặt mục tiêu cho bản thân, không ngừng học hỏi, nỗ lực vượt qua thử thách để đạt được thành công. Trong một thế giới đầy biến động như hiện nay, chỉ những ai chủ động nắm lấy cơ hội và hành động quyết đoán mới có thể tiến xa. Thực tế cho thấy nhiều người đã vươn lên từ hoàn cảnh khó khăn nhờ nghị lực và tinh thần tự lập. Ngược lại, nếu buông xuôi và phụ thuộc vào người khác, con người sẽ dễ bị tụt lại phía sau. Vì vậy, mỗi người cần rèn luyện bản thân, sống có trách nhiệm và chủ động để tự xây dựng tương lai cho chính mình.

Câu 2 (5,0 điểm): Phân tích vẻ đẹp trữ tình và tinh thần yêu nước của nhân vật trữ tình trong bài thơ "Ánh trăng" của Nguyễn Duy. Liên hệ với bài "Viếng lăng Bác" để làm nổi bật cách thể hiện tình cảm sâu nặng với quá khứ và với Bác Hồ.

Gợi ý dàn ý:

Mở bài

Giới thiệu bài thơ “Ánh trăng” của Nguyễn Duy – một tác phẩm đầy cảm xúc, mang thông điệp sâu sắc về quá khứ và lòng biết ơn. Bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương cũng thể hiện tình cảm thiêng liêng với Bác Hồ, từ đó thấy được sự tương đồng trong cách thể hiện tình cảm sâu nặng với quá khứ và những giá trị thiêng liêng.

Thân bài

Phân tích “Ánh trăng”:

• Hoàn cảnh sáng tác: sau chiến tranh, nhà thơ sống trong thời bình, lãng quên ánh trăng – biểu tượng của quá khứ gian khổ và nghĩa tình.
• Vẻ đẹp trữ tình: Hình ảnh ánh trăng gần gũi, bình dị gợi nhắc ký ức tuổi thơ, thời gian chiến đấu cùng đồng đội. Giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, như lời tự nhắc nhở chính mình.
• Tinh thần yêu nước: Ánh trăng là biểu tượng của thiên nhiên, của quá khứ và truyền thống. Việc nhân vật trữ tình hối hận, suy ngẫm chính là biểu hiện của lòng biết ơn và sự trân trọng quá khứ.

Liên hệ với “Viếng lăng Bác”:

• Bài thơ thể hiện tình cảm sâu nặng của người con miền Nam với Bác Hồ.
• Hình ảnh trữ tình giàu cảm xúc: “mặt trời trong lăng rất đỏ”, “con ở miền Nam ra thăm Bác” gợi tình cảm thiêng liêng, thành kính.
• Giọng thơ trang nghiêm mà tha thiết, thể hiện lòng tiếc thương và tự hào.

So sánh:

• Cả hai bài đều thể hiện tình cảm chân thành với quá khứ và những điều thiêng liêng.
• “Ánh trăng” thiên về suy ngẫm cá nhân, “Viếng lăng Bác” mang tình cảm cộng đồng.
• Dù ở hai hoàn cảnh khác nhau, cả hai đều thức tỉnh ý thức sống có trách nhiệm và biết ơn.

Kết bài

Khẳng định: Cả “Ánh trăng” và “Viếng lăng Bác” đều giàu cảm xúc và mang giá trị nhân văn sâu sắc. Hai bài thơ đã góp phần nhắc nhở con người sống thủy chung, trân trọng những giá trị thiêng liêng trong cuộc đời.

Việc nắm vững cách giải đề 5 trong đề thi học sinh giỏi Văn lớp 9 sẽ giúp học sinh chủ động hơn khi làm bài, tự tin thể hiện suy nghĩ và cảm xúc của mình qua từng câu chữ. Hy vọng hướng dẫn trên sẽ là tài liệu hữu ích, hỗ trợ các em luyện tập và nâng cao kỹ năng làm văn, từ đó chinh phục những thách thức của kỳ thi học sinh giỏi một cách dễ dàng hơn.