Trong đề thi học sinh giỏi văn lớp 12 quốc gia, đề 3 thường là phần mở rộng, yêu cầu học sinh vận dụng tư duy sáng tạo, hiểu biết xã hội và vốn sống sâu sắc. Đây không chỉ là bài kiểm tra kiến thức mà còn là cơ hội thể hiện cá tính văn chương riêng. Việc nắm rõ hướng triển khai và cách làm bài sẽ giúp thí sinh ghi điểm trước hội đồng chấm thi.

Đề 3

Câu 1 (8 điểm):

"Cuộc sống này chỉ có thể phát triển khi mỗi cá nhân có ý thức trách nhiệm với cộng đồng."
Hãy trình bày suy nghĩ của em về vấn đề này, trong đó có thể đề cập đến ý thức cá nhân trong việc đóng góp cho cộng đồng, xã hội, cũng như tầm quan trọng của sự đoàn kết, chia sẻ trong xã hội hiện đại.

Câu 2 (12 điểm):

Phân tích tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài, làm rõ những giá trị nhân văn trong việc miêu tả cuộc sống của nhân vật Mị và A Phủ. Em hãy chỉ ra sự thay đổi của nhân vật qua các sự kiện trong tác phẩm và làm rõ thông điệp về quyền tự do, khát vọng sống của con người.

Gợi ý làm đề 3

Câu 1 (8 điểm)

Mở bài

• Giới thiệu về vai trò của con người trong xã hội – không ai sống tách biệt mà luôn có sự liên kết.
• Dẫn dắt và nêu luận điểm: Ý thức trách nhiệm cá nhân với cộng đồng là yếu tố nền tảng để xã hội phát triển bền vững.

Thân bài

Giải thích vấn đề:

• “Ý thức trách nhiệm với cộng đồng”: là sự tự nguyện, chủ động tham gia vào các hoạt động vì lợi ích chung, biết sống vì người khác, không vị kỷ.
• Ý thức này thể hiện qua hành động, suy nghĩ, lời nói có ích cho tập thể, có tinh thần hợp tác, đoàn kết.

Vai trò và tầm quan trọng của ý thức trách nhiệm cá nhân:

• Tạo ra một cộng đồng gắn bó, giảm thiểu xung đột, nâng cao hiệu quả công việc chung.
• Là nền tảng của đạo đức và lối sống văn minh.
• Góp phần giải quyết các vấn đề xã hội: môi trường, nghèo đói, giáo dục…
• Thúc đẩy sự phát triển của đất nước – vì cộng đồng mạnh thì đất nước mới mạnh.

Biểu hiện cụ thể trong đời sống:

• Giữ gìn vệ sinh môi trường chung, không xả rác nơi công cộng.
• Giúp đỡ người gặp khó khăn, tham gia các hoạt động từ thiện.
• Chấp hành pháp luật, tôn trọng quyền lợi và sự khác biệt của người khác.
• Làm việc có trách nhiệm, không đùn đẩy, không sống vô cảm.

Phản đề:

• Một số người sống ích kỷ, thờ ơ, chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân, gây tổn hại cho cộng đồng.
• Hành vi thiếu trách nhiệm dẫn đến sự rạn nứt xã hội, mất niềm tin, bất ổn.

Giải pháp phát huy ý thức trách nhiệm:

• Giáo dục ý thức công dân từ gia đình, nhà trường và xã hội.
• Tăng cường các hoạt động tập thể, thiện nguyện, rèn luyện kỹ năng sống.
• Khen thưởng người làm tốt, lên án hành vi ích kỷ, vô cảm.

Kết bài

• Khẳng định: Mỗi người có trách nhiệm với cộng đồng là chìa khóa để xây dựng một xã hội nhân ái, văn minh và phát triển.
• Kêu gọi bản thân và thế hệ trẻ sống có trách nhiệm, có lý tưởng và biết cống hiến.

Câu 2 (12 điểm)

Mở bài:

• Giới thiệu về nhà văn Tô Hoài – cây bút giàu chất hiện thực và nhân đạo.
• Giới thiệu tác phẩm Vợ chồng A Phủ – truyện ngắn viết về cuộc sống và khát vọng tự do của người dân miền núi Tây Bắc trước cách mạng.
• Dẫn vào yêu cầu đề: phân tích giá trị nhân văn thông qua hành trình của Mị và A Phủ.

Thân bài:

Giá trị nhân văn trong việc khắc họa số phận nhân vật:

Nhân vật Mị:

• Mị là cô gái trẻ đẹp, có tài, yêu đời nhưng bị biến thành nô lệ vì món nợ truyền kiếp.
• Bị bóc lột về thể xác và tinh thần trong nhà thống lý Pá Tra.
• Cuộc sống cam chịu, mất hết ý thức cá nhân, "lặng lẽ như con rùa nuôi trong xó cửa".

→ Giá trị nhân văn:
→ Tố cáo chế độ phong kiến miền núi dã man.
→ Thể hiện sự đồng cảm với số phận người phụ nữ nghèo khổ, bị áp bức.

Nhân vật A Phủ:

• Mồ côi, sống tự lập từ nhỏ, khỏe mạnh, gan dạ.
• Bị bắt vì đánh con quan, chịu cảnh bị xiềng xích không thương tiếc.

→ Giá trị nhân văn:
→ Vạch trần sự vô nhân đạo của tầng lớp thống trị phong kiến.
→ Thể hiện niềm tin vào phẩm chất kiên cường, sức sống tiềm tàng trong con người bị áp bức.

Sự thay đổi của nhân vật – khẳng định khát vọng sống và tự do:

Sự thức tỉnh của Mị:

• Trong đêm Tết, khi nghe tiếng sáo gọi bạn, Mị sống lại cảm xúc tuổi trẻ.
• Đêm Mị cắt dây trói cho A Phủ là hành động phản kháng, từ bị động sang chủ động.

Hành động giải thoát của A Phủ:

• Dù bị trói, A Phủ vẫn cắn răng chịu đựng, khi được cứu liền bỏ trốn.
• Sự xuất hiện của A Phủ là chất xúc tác đánh thức Mị hành động.

→ Thông điệp: Khát vọng tự do là ngọn lửa thiêng liêng không thể bị dập tắt. Con người dù bị vùi dập vẫn có thể vươn lên mạnh mẽ.

Thông điệp nhân văn sâu sắc của tác phẩm:

• Đề cao quyền sống, quyền tự do, quyền hạnh phúc chính đáng của con người.
• Khẳng định phẩm chất cao đẹp của người lao động – giàu lòng nhân ái, kiên cường.
• Lên án mọi thế lực chà đạp con người, cổ vũ tinh thần đấu tranh giành lấy công lý.

Kết bài:

• Khẳng định “Vợ chồng A Phủ” là tác phẩm tiêu biểu mang đậm giá trị nhân đạo.
• Tô Hoài đã góp phần khắc họa thành công vẻ đẹp con người trong bóng tối, từ đó truyền tải niềm tin vào khả năng thay đổi số phận của chính họ.

Làm tốt đề 3 trong đề thi học sinh giỏi văn lớp 12 quốc gia đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa kiến thức văn học, tư duy logic và cảm nhận tinh tế. Qua những gợi ý trên, học sinh có thể định hướng rõ ràng cách viết, tránh lan man và phát huy được nét riêng trong lập luận. Đây chính là chìa khóa để đạt điểm cao và tạo dấu ấn cá nhân trong bài viết.