Soạn bài Khóc Dương Khuê – Ngữ văn 9 – Cánh diều

Hướng dẫn soạn bài Khóc Dương Khuê – Ngữ văn lớp 9 – Cánh diều  chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Đọc hiểu

Câu 1: Chú ý cách sử dụng từ ngữ thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến

Trả lời

Nguyễn Khuyến sử dụng từ ngữ hết sức chân thành và xúc động để thể hiện tình cảm đối với người bạn quá cố Dương Khuê. Những từ ngữ như “ngậm ngùi”, “xót xa”, “lệ như sương” cho thấy nỗi đau mất mát và sự trống vắng trong lòng tác giả khi mất đi một người bạn tri kỷ. Cách dùng từ giản dị mà sâu sắc đã làm cho nỗi buồn của Nguyễn Khuyến trở nên chân thật, gần gũi với người đọc, khiến ai cũng có thể cảm nhận được tình cảm và sự đau đớn của tác giả.

Câu 2: Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm với người bạn. Theo trình tự nào?

Trả lời

Nhà thơ Nguyễn Khuyến nhắc lại những kỷ niệm với người bạn Dương Khuê theo trình tự từ quá khứ đến hiện tại. Từ những ngày “thưở đăng khoa” cùng nhau, tác giả hồi tưởng về những buổi vui chơi, đối ẩm, chia sẻ niềm vui và tâm sự với bạn. Những ký ức đẹp đẽ ấy lần lượt hiện lên trong tâm trí nhà thơ, tạo nên một dòng hồi ức đầy cảm xúc. Kỷ niệm này không chỉ là niềm vui mà còn là minh chứng cho tình bạn gắn bó, thân thiết giữa hai người.

Câu 3: Nỗi đau mất bạn của tác giả được thể hiện như thế nào?

Trả lời

Nỗi đau mất bạn của Nguyễn Khuyến được thể hiện qua những hình ảnh và ngôn từ sâu sắc, chân thành. Tác giả bày tỏ sự bất ngờ, đau xót khi nghe tin bạn qua đời, lòng “rưng rưng” không thể kìm nén được nước mắt. Nguyễn Khuyến cảm thấy trống vắng, mất mát vì không còn người bạn tri kỷ để chia sẻ vui buồn. Những câu thơ như “Ai chẳng biết chết dồi là phải, sao vội vàng mà đã lên tiên” cho thấy nỗi tiếc nuối khôn nguôi của tác giả, cùng với đó là cảm giác bất lực trước sự chia ly vĩnh viễn.

Câu 4: Nhà thơ nhắc đến “giường treo và đàn kia” để biểu thị điều gì?

Trả lời

Nhà thơ nhắc đến “giường treo và đàn kia” để biểu thị sự trống trải và tiếc nuối của bản thân sau khi mất đi người bạn thân thiết. “Giường treo” và “đàn kia” là những hình ảnh ẩn dụ cho những kỷ niệm và ký ức còn lại sau khi người bạn đã ra đi. Giờ đây, không còn ai để cùng nhau thưởng thức âm nhạc, chia sẻ những giây phút vui vẻ nữa, những vật dụng ấy trở nên vô nghĩa, chỉ còn lại là nỗi buồn và sự cô đơn trong lòng tác giả.

Câu 5: Nhà thơ đã tự an ủi mình thế nào sau khi bạn mất?

Trả lời

Nhà thơ Nguyễn Khuyến tự an ủi mình bằng cách chấp nhận thực tế của cuộc sống và sự vô thường của kiếp người. Ông cố gắng tìm sự an ủi trong việc nhớ lại những kỷ niệm đẹp với bạn, mặc dù cảm giác mất mát là không thể tránh khỏi. Câu thơ cuối “Tôi say tôi tỉnh ai hay, lệ rơi đầy rượu” cho thấy nỗi đau vẫn còn đó, nhưng nhà thơ đã học cách chấp nhận và sống cùng nỗi buồn. Sự an ủi chính là việc gìn giữ những ký ức tốt đẹp về người bạn đã mất, như một cách để duy trì tình bạn và kỷ niệm quý báu mà cả hai từng có.

Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1: Chỉ ra đặc điểm của thể thơ song thất lục bát qua bài “Khóc Dương Khuê”

Trả lời

Thể thơ song thất lục bát là một thể thơ truyền thống của Việt Nam, được Nguyễn Khuyến sử dụng rất thành công trong bài thơ “Khóc Dương Khuê”. Đặc điểm của thể thơ này trong bài thơ bao gồm:

• Cấu trúc: Mỗi khổ thơ gồm bốn câu theo thứ tự: hai câu 7 chữ (song thất) và hai câu tiếp theo theo thể lục bát (6 chữ và 8 chữ).
• Nhịp điệu: Nhịp điệu của thể thơ song thất lục bát rất linh hoạt, mềm mại, phù hợp với việc diễn tả tình cảm sâu sắc và tâm trạng phức tạp.
• Vần: Câu bảy chữ đầu tiên gieo vần với câu bảy chữ thứ hai, câu sáu chữ gieo vần với câu tám chữ. Điều này tạo nên sự hài hòa về âm thanh, làm cho lời thơ dễ đi vào lòng người.
• Biểu hiện tình cảm: Thể thơ này thường dùng để biểu đạt những tình cảm chân thành, sâu lắng, đặc biệt phù hợp với các chủ đề như tình yêu, tình bạn, và lòng thương tiếc.

Trong bài “Khóc Dương Khuê,” Nguyễn Khuyến đã khéo léo vận dụng những đặc điểm này để bày tỏ nỗi đau và tình bạn sâu sắc với Dương Khuê.

Câu 2: Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết bài thơ là gì? Sự kiện ấy chi phối bố cục của bài thơ như thế nào? Cho biết ý chính của mỗi phần theo bố cục đó

Trả lời

Sự kiện tạo cảm xúc: Sự kiện khiến Nguyễn Khuyến viết bài thơ “Khóc Dương Khuê” là cái chết của người bạn thân thiết Dương Khuê. Đây là một cú sốc lớn đối với Nguyễn Khuyến, khiến ông phải bày tỏ cảm xúc qua bài thơ này.

Sự chi phối của sự kiện lên bố cục: Sự kiện đau thương này đã chi phối bố cục của bài thơ, chia bài thơ thành ba phần chính, thể hiện sự thay đổi trong tâm trạng và cảm xúc của tác giả.

• Phần 1 (dòng 1-2): Mở đầu với nỗi bàng hoàng và đau xót khi nhận tin bạn mất. Nguyễn Khuyến không thể tin vào sự thật phũ phàng này, thể hiện qua sự ngạc nhiên và đau đớn.
• Phần 2 (dòng 3-22): Tác giả hồi tưởng lại những kỷ niệm đẹp đẽ và sâu sắc về tình bạn. Đây là phần trung tâm của bài thơ, nơi mà Nguyễn Khuyến thể hiện tình bạn keo sơn, những kỷ niệm vui vẻ và sự gắn bó giữa hai người.
• Phần 3 (dòng 23-hết): Nỗi đau mất mát và sự trống vắng trong lòng tác giả. Nguyễn Khuyến cảm nhận sâu sắc sự cô đơn khi không còn người bạn tri kỷ để chia sẻ niềm vui nỗi buồn. Ông bày tỏ cảm giác bất lực và đau đớn khi đối diện với thực tế này.

Câu 3: Hãy phân tích để thấy được việc thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến trong hai dòng thơ đầu khi nghe tin bạn mất

Trả lời

Trong hai dòng thơ đầu của bài “Khóc Dương Khuê,” Nguyễn Khuyến thể hiện tình cảm đau xót và bàng hoàng khi nghe tin bạn mất:

Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

• Nỗi đau bất ngờ: Câu thơ mở đầu với sự sử dụng từ “thôi” hai lần, nhấn mạnh sự mất mát lớn lao và không thể bù đắp. “Thôi” vừa mang nghĩa kết thúc, vừa thể hiện sự tiếc nuối vô hạn khi người bạn ra đi mãi mãi.
• Tình cảm sâu sắc: Từ “ngậm ngùi” thể hiện nỗi đau âm thầm, sâu kín của Nguyễn Khuyến. Sự kết hợp giữa thiên nhiên và tâm trạng con người qua hình ảnh “nước mây man mác” làm nổi bật sự trống vắng, cô đơn trong lòng tác giả.
• Biểu hiện cảm xúc chân thành: Lời thơ giản dị nhưng chứa đựng cảm xúc chân thành, thể hiện mối quan hệ gắn bó, tình cảm chân thực và nỗi đau khó nguôi ngoai của Nguyễn Khuyến trước sự mất mát to lớn này.

Câu 4: Những kỉ niệm về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng như thế nào và theo trình tự nào trong đoạn thơ từ dòng 3 đến dòng 22?

Trả lời

Trong đoạn thơ từ dòng 3 đến dòng 22, Nguyễn Khuyến hồi tưởng lại những kỷ niệm về tình bạn với Dương Khuê theo trình tự thời gian từ quá khứ đến hiện tại:

Những ngày đầu gặp gỡ và cùng nhau trưởng thành (dòng 3-10)

Nguyễn Khuyến nhớ về thời “đăng khoa” khi hai người cùng nhau đỗ đạt và bắt đầu sự nghiệp. Hình ảnh “kinh yếu tú trúc đểu trời” cho thấy sự kề vai sát cánh, cùng nhau chia sẻ những thử thách và niềm vui khi còn trẻ.

Những buổi gặp gỡ, vui chơi (dòng 11-18)

Tác giả nhớ lại những lần gặp nhau, vui chơi “lửa hương nâng chén nhấp,” cùng nhau “quỳnh tương ấm áp bầu xuân.” Những kỷ niệm này thể hiện tình bạn thắm thiết, những giây phút vui vẻ, hạnh phúc và sự hòa hợp trong tâm hồn.

Sự chia sẻ trong cuộc sống và sự nghiệp (dòng 19-22)

Nguyễn Khuyến nhắc đến những lần đối diện với khó khăn, những lời động viên, an ủi từ bạn, cùng nhau vượt qua những thăng trầm trong cuộc đời. Hình ảnh “cầm tay hò hẹn xa gần” thể hiện sự gắn bó, đồng hành và hỗ trợ lẫn nhau trong mọi hoàn cảnh.

Trình tự hồi tưởng: Trình tự hồi tưởng của Nguyễn Khuyến từ những ngày đầu quen biết, những kỷ niệm vui tươi, và cuối cùng là sự chia sẻ trong cuộc sống, tạo nên một bức tranh toàn diện về tình bạn đẹp đẽ, sâu sắc.

Câu 5: Hãy phân tích tâm trạng của nhà thơ được diễn tả trong đoạn thơ từ dòng 23 đến hết

Trả lời

Trong đoạn thơ từ dòng 23 đến hết, Nguyễn Khuyến thể hiện tâm trạng đau xót và trống vắng sau khi mất bạn

Nỗi đau mất mát (dòng 23-30)

Nhà thơ bộc lộ cảm giác mất mát không thể bù đắp khi “bác đã đi rồi,” lòng “rưng rưng” với những giọt lệ tuôn trào không dứt. Sự việc “không ngờ” khiến nhà thơ rơi vào trạng thái sững sờ, bất ngờ và đau đớn tột cùng.

Cảm giác trống vắng và cô đơn (dòng 31-38)

Sau khi bạn ra đi, Nguyễn Khuyến cảm thấy cuộc sống trở nên trống trải, không còn người bạn tri kỷ để chia sẻ. Những hình ảnh như “giường kia treo và đàn kia” trở nên vô nghĩa, chỉ còn lại sự trống vắng, tiếc nuối trong lòng tác giả.

Sự đối mặt với thực tế phũ phàng

Tác giả phải chấp nhận thực tế đau thương nhưng không ngừng nhớ về những kỷ niệm đẹp đẽ với bạn. Nhà thơ tìm sự an ủi trong việc giữ gìn những ký ức quý báu và tiếp tục sống với tình bạn đã từng có.

Tâm trạng chấp nhận và thương tiếc:

Tác giả thể hiện sự chấp nhận trước sự thật nghiệt ngã, dù trong lòng vẫn còn đau đớn, thương tiếc. Ông tự nhủ phải sống tiếp, giữ gìn những giá trị tình bạn mà mình đã có, như một cách để tôn vinh người bạn đã khuất.

Câu 6: Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ nổi bật trong bài “Khóc Dương Khuê”

Trả lời

Bài thơ “Khóc Dương Khuê” của Nguyễn Khuyến sử dụng nhiều biện pháp tu từ để tạo nên hiệu quả nghệ thuật và truyền tải cảm xúc sâu sắc:

Biện pháp điệp ngữ

Sử dụng điệp ngữ như “thôi đã thôi rồi” để nhấn mạnh sự mất mát và cảm giác bất lực trước sự ra đi của người bạn thân.

Biện pháp ẩn dụ

Hình ảnh “nước mây man mác” được dùng để ẩn dụ cho nỗi buồn và sự trống vắng trong lòng tác giả. Từ ngữ này gợi lên không gian mênh mông, vô định, phản ánh cảm giác lạc lõng và mất mát.

Biện pháp so sánh

Nguyễn Khuyến dùng so sánh giữa “bác” với những hình ảnh như “giường kia treo và đàn kia” để thể hiện sự trống trải và cô đơn khi mất đi người bạn tri kỷ. Sự so sánh này làm tăng thêm độ sâu của nỗi buồn và sự tiếc nuối.

Biện pháp đối lập

Tác giả sử dụng sự đối lập giữa quá khứ tươi đẹp và hiện tại đau buồn để làm nổi bật sự mất mát không thể bù đắp. Những ký ức vui tươi giờ chỉ còn là nỗi nhớ xa vời, tạo nên một cảm giác tiếc nuối sâu sắc.

Biện pháp cảm thán

Dùng những câu cảm thán để thể hiện cảm xúc bùng nổ và không thể kiềm chế. Điều này giúp người đọc cảm nhận rõ hơn nỗi đau và tình cảm chân thành của tác giả.

Các biện pháp tu từ này giúp Nguyễn Khuyến truyền tải một cách mạnh mẽ và sâu sắc cảm xúc của mình, đồng thời tạo nên một tác phẩm giàu giá trị nghệ thuật và nhân văn.

Câu 7: Bài thơ “Khóc Dương Khuê” giúp em có thêm nhận thức gì về tình bạn trong cuộc sống?

Trả lời

Bài thơ “Khóc Dương Khuê” giúp em nhận thức sâu sắc hơn về giá trị và ý nghĩa của tình bạn trong cuộc sống

Tình bạn giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê là một minh chứng cho mối quan hệ chân thành, gắn bó và bền chặt. Tình bạn không chỉ là sự đồng hành trong những lúc vui vẻ mà còn là sự chia sẻ, giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn.

Bài thơ nhắc nhở em về việc trân trọng những người bạn xung quanh mình. Tình bạn là một tài sản quý giá, cần được giữ gìn và nuôi dưỡng.

Tình bạn không chỉ mang lại niềm vui mà còn là chỗ dựa tinh thần vững chắc trong những lúc khó khăn. Bài thơ khẳng định rằng tình bạn thực sự có thể vượt qua mọi thử thách và thời gian.

Những kỷ niệm đẹp về tình bạn là điều quý giá, giúp chúng ta giữ vững niềm tin và tiếp tục sống tốt hơn. Dù bạn có thể đã ra đi, những ký ức về họ vẫn mãi ở lại trong lòng, tiếp thêm sức mạnh cho chúng ta.

Bài thơ “Khóc Dương Khuê” đã khắc họa một cách chân thực và xúc động tình bạn đẹp đẽ và vĩnh cửu, để lại trong lòng người đọc những bài học quý giá về tình người và tình bạn.

Với những hướng dẫn soạn bài soạn bài Khóc Dương Khuê – Ngữ văn lớp 9- Cánh diều chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng