Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông?
Hướng dẫn soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Bạn đã biết gì về Huế? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.
Trả lời
Huế là một thành phố du lịch nổi tiếng của Việt Nam, nằm ở vùng duyên hải Bắc Trung Bộ. Huế từng là kinh đô của Việt Nam dưới triều Tây Sơn và triều Nguyễn, vì vậy thành phố mang đậm dấu ấn lịch sử và văn hóa. Huế là một thành phố du lịch nổi tiếng, với nhiều điểm du lịch hấp dẫn như Quần thể di tích cố đô Huế: bao gồm Hoàng thành, Tử Cấm thành, các cung điện, lăng tẩm, chùa chiền,…Chùa Thiên Mụ: ngôi chùa cổ nhất và nổi tiếng nhất ở Huế. Lăng Tự Đức: lăng tẩm của vua Tự Đức, được mệnh danh là “Hạ Long trên cạn”. Lăng Khải Định: lăng tẩm của vua Khải Định, mang phong cách kiến trúc độc đáo. Cầu Trường Tiền: cây cầu biểu tượng của Huế. Biển Thuận An: bãi biển đẹp nhất ở Huế. Huế có nền ẩm thực phong phú và đa dạng, với nhiều món ăn đặc sản nổi tiếng: Bánh bèo, bún bò Huế, bánh lọc, bánh nậm,…Huế là một thành phố xinh đẹp và thơ mộng, với bề dày lịch sử và văn hóa lâu đời. Thành phố là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích du lịch, khám phá và tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của Việt Nam.
Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Dựa vào nhan đề và hình ảnh minh họa, bạn dự đoán gì về nội dung của văn bản?
Trả lời
Dựa vào nhan đề và hình ảnh minh họa trong bài Ai đã đặt tên cho dòng sông, tôi dự đoán nội dung của văn bản sẽ xoay quanh dòng sông Hương, một biểu tượng của xứ Huế.
Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một câu hỏi mang tính chất trăn trở, suy tư. Câu hỏi này đặt ra vấn đề về nguồn gốc của tên gọi dòng sông Hương. Điều này cho thấy tác giả quan tâm đến vẻ đẹp và ý nghĩa của dòng sông Hương, muốn tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của dòng sông.
Hình ảnh minh họa trong bài là một bức tranh sơn thủy hữu tình, với dòng sông Hương uốn lượn giữa những ngọn núi trùng điệp. Bức tranh này gợi lên vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của dòng sông Hương.
Câu 3 (trang 12 SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Đoạn văn này miêu tả khúc sông nào của sông Hương? Nét đẹp riêng của khúc sông này là gì?
Trả lời
Đoạn văn miêu tả vẻ đẹp dữ dội và hùng vĩ của sông Hương ở thượng nguồn:
Sông Hương ở thượng nguồn là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, xoáy như cơn lốc vào những đáy vực thẳm. Mãnh liệt và phóng khoáng như một cô gái Di-gan, sông Hương đã đi qua bao thác ghềnh, vượt qua những thử thách của thiên nhiên để có thể chảy về biển cả. Sông Hương mang trong mình một sức sống mãnh liệt, một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng.
Khi chảy khỏi phạm vi trong vùng đại ngàn, sông Hương chuyển dòng, ẩn mình trong cuộc hành trình giữa lòng Trường Sơn, ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng. Dòng sông dường như muốn giữ lại cho riêng mình những nỗi niềm sâu thẳm, không muốn bộc lộ ra bên ngoài.
Vẻ đẹp dữ dội và hùng vĩ của sông Hương ở thượng nguồn là một vẻ đẹp hiếm có, ít ai biết đến. Vẻ đẹp ấy là một phần không thể thiếu trong tổng thể vẻ đẹp của sông Hương, góp phần làm nên sự đặc sắc của dòng sông thơ mộng xứ Huế.
Câu 4 (trang 13, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Bạn hình dung như thế nào về hình ảnh sông Hương qua đoạn văn này?
Trả lời
Đoạn văn miêu tả vẻ đẹp biến ảo của sông Hương và thiên nhiên xứ Huế:
Thiên nhiên xứ Huế được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường tái hiện thật sinh động với vẻ đẹp biến chuyển phong phú trong thời gian và cả không gian. Sông Hương là một nhân tố quan trọng góp phần làm nên vẻ đẹp ấy.
Sông Hương mang vẻ đẹp biến ảo của xứ Huế. Sớm mai, sông Hương mang màu xanh thẳm, trong trẻo, phản chiếu những tia nắng ban mai lấp lánh. Trưa hè, sông Hương mang màu vàng óng, lấp lánh dưới ánh mặt trời oi ả. Chiều tà, sông Hương mang màu tím biếc, êm đềm như một bức tranh thủy mặc.
Vẻ đẹp biến ảo của sông Hương còn được thể hiện qua những địa danh gắn liền với dòng sông. Khi chảy qua Hòn Chén, sông Hương mang vẻ đẹp hoang sơ, kỳ bí. Khi chảy qua Nguyệt Biều, sông Hương mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình. Khi chảy qua Vọng Cảnh, sông Hương mang vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ. Khi chảy qua Thiên Thai, sông Hương mang vẻ đẹp huyền bí, kì ảo.
Sông Hương không chỉ tôn tạo vẻ đẹp cho thiên nhiên xứ Huế mà còn tạo nên một mảng trời riêng đầy sắc màu, văn hóa vùng đất cổ kính cố đô. Dòng sông như một người con gái dịu dàng, e ấp, mang trong mình những nét đẹp tinh tế, duyên dáng của người phụ nữ Huế.
Câu 5 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Nêu tình cảm, cảm xúc của tác giả thể hiện qua đoạn văn này.
Trả lời
Tình cảm của tác giả đối với dòng sông Hương được thể hiện qua cách cảm nhận bằng các giác quan với sự tinh tế và nhạy cảm của một người nghệ sĩ. Nhìn bằng con mắt của hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo nên những đường nét thật tinh tế, mềm mại, uyển chuyển, làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô. Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương “đẹp như điệu Slow” chậm rãi, sâu lắng, trữ tình. Dòng sông như một người tình dịu dàng, chung thủy, luôn gắn bó với Huế, với con người Huế. Với cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thủy. Dòng sông đã gắn bó với Huế qua bao thăng trầm lịch sử, chứng kiến bao biến cố của dân tộc. Sông Hương đã trở thành một phần không thể thiếu trong tâm hồn của mỗi người dân Huế.
Câu 6 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Bạn hiểu gì về mối quan hệ giữa sông Hương với Huế qua câu văn “Quả đúng như vậy…của những mái chèo khuya”?
Trả lời
Dưới cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương không chỉ là một dòng sông mang vẻ đẹp tự nhiên mà còn là một biểu tượng văn hóa của Huế. Sông Hương là linh hồn của Huế, là nơi hội tụ những giá trị tinh hoa của vùng đất này.
Từ góc độ văn hóa, sông Hương gắn liền với nền âm nhạc cổ điển Huế. Sông Hương như một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya, là nơi sinh thành của những khúc ca Huế ngọt ngào, sâu lắng. Nhà văn đã liên hệ đến việc nghe hát trên sông Hương để minh chứng cho mối quan hệ này. Ông cho rằng, những khúc ca Huế được hát trên sông Hương mang một vẻ đẹp riêng, vừa trữ tình, sâu lắng vừa sôi động, phóng khoáng.
Từ góc nhìn lịch sử, sông Hương gắn liền với những thăng trầm của Huế. Sông Hương đã chứng kiến bao biến cố của dân tộc, đã là nơi chứng kiến những câu chuyện tình yêu, những cuộc đấu tranh hào hùng. Sông Hương như một nhân chứng lịch sử, là một phần không thể thiếu trong tâm hồn mỗi người dân Huế.
Có thể nói, mối quan hệ giữa sông Hương và Huế là mối quan hệ gắn bó, khăng khít. Sông Hương là linh hồn của Huế, là nơi hội tụ những giá trị tinh hoa của vùng đất này. Sông Hương đã góp phần làm nên vẻ đẹp, bản sắc riêng của Huế, khiến Huế trở thành một vùng đất thơ mộng, trữ tình và đầy quyến rũ.
Câu 7 (trang 15, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Bạn hiểu như thế nào về hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong đoạn văn này?
Trả lời
Hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong bài Ai đã đặt tên cho dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng cho vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của sông Hương ở thượng nguồn.
Từ “sử thi” gợi lên vẻ đẹp hoành tráng, tráng lệ, gắn liền với những câu chuyện lịch sử, những chiến công hiển hách. Màu “cỏ lá xanh biếc” gợi lên vẻ đẹp tươi mới, tràn đầy sức sống của thiên nhiên.
Sự kết hợp giữa hai hình ảnh này đã tạo nên một vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng, trữ tình của sông Hương ở thượng nguồn. Dòng sông như một bản trường ca của thiên nhiên, trải dài giữa những cánh rừng bạt ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực thăm thẳm. Sông Hương đã vượt qua bao thác ghềnh, vượt qua những thử thách của thiên nhiên để có thể chảy về biển cả.
Sự hùng vĩ, dữ dội của sông Hương ở thượng nguồn là một phần không thể thiếu trong vẻ đẹp tổng thể của dòng sông. Đó là vẻ đẹp của bản sắc, của nguồn cội, của lịch sử.
Hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” cũng thể hiện tình yêu và sự trân trọng của tác giả đối với sông Hương. Tác giả đã sử dụng một hình ảnh vô cùng độc đáo và sáng tạo để miêu tả vẻ đẹp của dòng sông. Điều này cho thấy tình cảm sâu sắc của tác giả đối với sông Hương, với quê hương xứ Huế.
Câu 8 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Thực hiện các yêu cầu dưới đây:
a. Nêu một số chi tiết cho thấy hình tượng sông Hương trong văn bản được miêu tả từ nhiều góc nhìn khác nhau (thiên nhiên, lịch sử, văn hoá,…).
b. Liệt kê một số từ ngữ, câu văn cho thấy sự hiện diện cái “tôi” của tác giả trong văn bản.
c. Phân tích vẻ đẹp của sông Hương được miêu tả qua một đoạn văn trong văn bản.
Trả lời
a. Góc nhìn thiên nhiên:
- Sông Hương như một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, xoáy như cơn lốc vào những đáy vực thắm (phần thượng nguồn).
- Sông Hương mang màu xanh biếc của núi rừng, màu trắng sữa của những cánh đồng phù sa, màu tím biếc của những rặng cây bích diệp (phần trung lưu).
- Sông Hương uốn mình theo những đường cong mềm mại, uyển chuyển qua những rặng đồi, dải cồn, những bãi cát trắng mịn (phần hạ lưu).
- Góc nhìn lịch sử:
- Sông Hương là nhân chứng lịch sử, chứng kiến bao thăng trầm của dân tộc, đã là nơi chứng kiến những câu chuyện tình yêu, những cuộc đấu tranh hào hùng.
- Sông Hương là biểu tượng của văn hóa, của bản sắc Huế, là nơi hội tụ những giá trị tinh hoa của vùng đất này.
- Góc nhìn văn hóa:
- Sông Hương gắn liền với nền âm nhạc cổ điển Huế, là nơi sinh thành của những khúc ca Huế ngọt ngào, sâu lắng.
- Sông Hương là nguồn cảm hứng cho nhiều thi nhân, nghệ sĩ, là nơi in dấu những câu chuyện tình yêu lãng mạn, thủy chung.
b. Cái tôi của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? thể hiện rõ qua ba nét chính:
- Cái tôi uyên bác
Cái tôi uyên bác của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở vốn tri thức, vốn sống phong phú của ông. Tác giả đã vận dụng vốn hiểu biết của mình về nhiều phương diện khác nhau như địa lí, lịch sử, văn hóa (thơ ca, âm nhạc, phong tục tập quán…) để cảm nhận vẻ đẹp của dòng sông Hương.
Ví dụ, để khám phá phương diện địa lí của dòng sông xứ Huế, tác giả đã tìm hiểu tận thượng nguồn của nó trong mối quan hệ với dãy Trường Sơn. Để khám phá vẻ đẹp lịch sử của con sông, tác giả đã tìm hiểu nó từ thời Hùng Vương, thời Nguyễn Trãi, thời Quang Trung đến thời hiện đại.
Cái tôi uyên bác của tác giả khiến cho việc miêu tả sông Hương trở nên toàn diện và sâu sắc hơn. Nó giúp người đọc hiểu được vẻ đẹp của sông Hương không chỉ ở bề ngoài mà còn ở bề sâu, ở những giá trị văn hóa, lịch sử mà dòng sông mang trong mình.
- Cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn
Cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một dòng sông vốn đã quen thuộc với tất cả mọi người.
Do tìm hiểu sông Hương từ cội nguồn của nó giữa lòng Trường Sơn, do gắn sông Hương với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra vẻ đẹp hùng tráng của dòng sông vốn chỉ được biết là dòng sông thơ mộng.
Ví dụ, tác giả đã so sánh sông Hương như một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, xoáy như cơn lốc vào những đáy vực thăm thẳm.
Cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn của tác giả cũng thể hiện ở khả năng quan sát tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng phong phú. Sông Hương được nhìn nhận bằng cặp mắt của nghệ sĩ giàu cảm xúc nên hiện lên với vẻ đẹp phong phú: khi mãnh liệt và sâu lắng, khi phóng khoáng man dại mà bình thản, khi trầm mặc cổ kính, khi chỉ là mặt hồ yên tĩnh…
Sông Hương cũng được hình dung như người con gái, người phụ nữ với nhiều dáng vẻ, cung bậc cảm xúc khác nhau.
Cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn của tác giả đã giúp cho việc miêu tả sông Hương trở nên sinh động, hấp dẫn hơn. Nó khiến cho người đọc như được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của dòng sông bằng chính tâm hồn và cảm xúc của mình.
- Cái tôi có tình yêu sông Hương, yêu xứ Huế tha thiết, gắn bó sâu nặng với quê hương đất nước
Cái tôi có tình yêu sông Hương, yêu xứ Huế tha thiết, gắn bó sâu nặng với quê hương đất nước của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở việc tác giả miêu tả vẻ đẹp sông Hương bằng một tình yêu say đắm.
Tác giả miêu tả sông Hương bằng nhiều phương diện, nhiều góc độ, hiểu nỗi niềm dòng sông trong dòng chảy, khúc cua của nó; đề xuất cho người đọc cách cảm nhận về sông Hương. Hoàng Phủ Ngọc Tường trở thành tri kỉ của sông Hương.
Từ tình yêu sông Hương, tác giả thể hiện tình yêu thiên nhiên, con người, văn hóa Huế tha thiết.
Trách nhiệm của một công dân với đất nước khiến Hoàng Phủ Ngọc Tường lật từng trang sử, giở từng trang địa lí, tìm hiểu từng phong tục để viết về sông Hương, từ đó bài kí giúp người đọc hiểu và yêu sông Hương hơn.
Cái tôi có tình yêu sông Hương, yêu xứ Huế tha thiết, gắn bó sâu nặng với quê hương đất nước của tác giả đã khiến cho việc miêu tả sông Hương trở nên chân thành, xúc động hơn. Nó khiến cho người đọc như được cảm nhận vẻ đẹp của dòng sông từ chính trái tim của tác giả.
c. Đoạn trích được mở đầu bằng một nhận xét mang đậm tính chủ quan về dòng sông Hương: “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nhận xét này thể hiện sự độc đáo, đặc biệt của sông Hương, không chỉ là một dòng sông đẹp mà còn là biểu tượng của Huế, gắn bó mật thiết với lịch sử, văn hóa, con người của vùng đất này.
Tác giả không dừng lại ở việc ngắm nhìn khuôn mặt kinh thành với vẻ đẹp sang trọng, cổ kính của sông Hương trong thành phố Huế, ông khao khát ngược dòng không gian, tìm về cội nguồn của dòng sông nơi đại ngàn để khám phá những vẻ đẹp bí ẩn, những sức mạnh tiềm tàng được đóng kín trong phần tâm hồn sâu thẳm của dòng sông trước khi nó về với Huế.
Hình ảnh so sánh “bản trường ca của rừng già” khiến sông Hương hiện ra với chiều dài, chiều rộng bao la và dòng chảy mãnh liệt trong sự ngưỡng mộ và trân trọng của nhà văn. Phép điệp cấu trúc cùng những động từ giàu sắc thái biểu cảm như tái hiện âm hưởng hùng tráng, mạnh mẽ của con sông giữa những cánh rừng đại ngàn.
Những hình ảnh đối lập làm bật lên những vẻ đẹp đa dạng, độc đáo của sông Hương khúc thượng nguồn. Hình ảnh “sông Hương đã rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, xoáy như cơn lốc vào những đáy vực thăm thẳm” gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, dữ dội của dòng sông. Hình ảnh “sông Hương mềm mại như một tấm lụa đào, như một điệu slow tình tứ” gợi lên vẻ đẹp uyển chuyển, dịu dàng của dòng sông. Hình ảnh “sông Hương như người con gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng phù sa” gợi lên vẻ đẹp mơ màng, lãng mạn của dòng sông. Những cô gái bô-hê-miêng xinh đẹp và bí ẩn với tính cách mạnh mẽ, phóng túng, ưa tự do, ca hát, nhảy múa đã được gán cho dòng chảy hoang dã khiến cho sông Hương khúc thượng nguồn càng trở nên quyến rũ, đắm say. Sự dịu dàng như một cái bến bình yên sau những thác ghềnh, sóng gió khiến cho sông Hương khúc thượng nguồn càng trở nên thơ mộng, trữ tình. Nhà văn lý giải sự tương phản của sông Hương ở hai khúc thượng lưu và hạ lưu không phải bằng những kiến thức địa lý đơn thuần mà còn bằng cái nhìn suy tư, thấm đẫm tình yêu. Đoạn trích đã thể hiện một cách tài hoa vẻ đẹp của sông Hương, đồng thời thể hiện tình yêu tha thiết của nhà văn đối với dòng sông và quê hương xứ Huế.
Câu 9 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Chỉ ra yếu tố tự sự, yếu tố trữ tình và tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó trong đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên … chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Tìm và phân tích một vài đoạn khác trong văn bản có đặc điểm tương tự.
Trả lời
Trong cái nhìn tình tứ và lãng mạn của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, hành trình của sông Hương từ thượng nguồn về tới Huế giống như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của một cô gái đẹp trong câu chuyện cổ tích lãng mạn về tình yêu.
Trước khi trở thành người chung thủy và dịu dàng như cố đô, sông Hương đã trải qua một hành trình đầy gian truân và thử thách với những núi Ngọc Trản, những đồi Tam Thai, Lựu Bảo, Thiên Mụ…, nhưng chính trong thủy trình gian truân ấy, qua cách miêu tả hài hòa và cái nhìn tình tứ của nhà văn, sông Hương lại có cơ hội phô khoe tất cả những vẻ đẹp của mình, từ những đường cong tuyệt mỹ trên thân hình mềm mại, kiều diễm cho đến những âu yếm, nồng nàn trong tâm hồn người con gái đang khao khát, đắm say tìm đến với tình yêu.
Mỗi chặng đường của sông Hương gắn liền với một địa danh cụ thể, thân thuộc của Huế lại được nhà văn miêu tả theo một cách cảm nhận riêng độc đáo khiến hành trình về xuôi của sông Hương không chỉ được tái hiện chân thực theo dòng chảy tự nhiên trên bản đồ địa lí mà còn thấm đượm chất trữ tình khi hình dung đó là một cuộc kiếm tìm bờ bến tình yêu của người con gái đẹp yêu kiều.
Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, sông Hương hiện ra như một cô gái đẹp mơ màng vừa bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài trong rừng sâu, vươn mình ra khỏi vùng núi thâm u, trầm mặc, bừng thức sức sống trẻ trung và niềm khao khát thanh xuân khi chuyển dòng liên tục, khi vòng đột ngột, khi uốn mình trong những đường cong thật mềm, khi vẽ một hình cung thật tròn, ôm lấy đồi Thiên Mụ, vượt qua vực, đi giữa âm vang, trôi đi giữa hai dãy đồi… Những câu văn dài nối tiếp nhau làm nên dòng chảy miên man của sông Hương, vừa mạnh mẽ với những dư vang của Trường Sơn như còn phảng phất, vừa duyên dáng với những khúc lượn vòng mềm mại, đầy nữ tính. Hành trình của dòng sông để đến với vẻ đẹp bình lặng dịu dàng, trí tuệ cho thấy sự mạnh mẽ của niềm khát khao, của bản lĩnh kiên cường giấu trong vẻ dịu dàng duyên dáng.
Dòng sông trôi chảy giữa những bến bờ của ngoại vi thành Huế, và trong cách cảm nhận độc đáo của nhà văn, dòng sông như được phản chiếu những vẻ đẹp của cảnh sắc đôi bờ sông: sông Hương như cô gái digan hoang dã sau khi ra khỏi những cánh rừng đại ngàn đã tự làm đẹp, làm mới mình trong màu xanh thẳm của sắc núi Ngọc Trản; hiền dịu lượn quanh giữa những Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo để trở nên mềm như tấm lụa; nhận lấy ánh phản quang của những ngọn đồi sớm mai, trưa vàng, chiều tím để rực rỡ, kiêu sa; thấm vào lòng mình vẻ đẹp u tịch của rừng thông, vẻ đẹp trầm mặc… tỏa ra từ giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa thời Nguyễn trong khu lăng tẩm Vạn Niên đồ sộ; tươi tắn khi gặp mênh mang tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà… cái hư vô tịch mịch của tiếng chuông chùa hòa quyện với chất thơ ấm áp của tiếng gà nơi thôn dã đã đưa dòng sông trôi đi giữa mộng và thực, giữa đạo và trời, như thực, như mơ.
Cách miêu tả của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện một cách tài hoa vẻ đẹp của sông Hương, đồng thời thể hiện tình yêu tha thiết của nhà văn đối với dòng sông và quê hương xứ Huế.
Câu 10 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản.
Trả lời
Trong cái nhìn của hội họa, dòng sông Hương hiện ra đẹp thơ mộng như một bức tranh lụa huyền ảo với những đường nét uốn lượn mềm mại và duyên dáng, những màu sắc hài hòa và bình dị.
Mở đầu bức tranh, dòng sông hiện ra như một nét thẳng thực yên tâm khi vào đến thành phố. Cách miêu tả đặc sắc gợi cảm giác thanh thản, bình yên của một dòng sông đã tìm thấy chính mình, tìm thấy tình yêu của mình khi về tới thành phố. Nghệ thuật nhân hóa khiến dòng sông trở nên gần gũi vô cùng với mảnh đất cố đô và con người xứ Huế.
Tiếp theo, dòng sông bắt đầu thể hiện sự duyên dáng quen thuộc của mình trong những nét uốn lượn tình tứ. Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến và trong một liên tưởng độc đáo, lãng mạn của nhà văn, đường cong ấy làm dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Qua phép so sánh thật ngọt ngào, dòng sông đã thực sự trở thành người tình dịu dàng, e ấp mà vẫn thật lãng mạn, đắm say của Huế.
Bức họa dòng sông tiếp tục hiện ra trong những nét chấm phá về những vườn cau Vĩ Dạ với nắng hàng cau trong trẻo tinh khôi, với lá trúc che ngang e ấp, dịu dàng, với màn sương khói huyền ảo gợi nhớ thi sĩ họ Hàn tài hoa mà bất hạnh… Với niềm hoài cổ của một nhà văn hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường hướng cái nhìn trầm tư và thơ mộng tới những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít, tới ánh lửa thuyền chài lập lòe trong đêm sương – những hình ảnh khiến dòng sông vừa gần gũi với cuộc sống đời thường vừa đẹp thơ mộng và buồn âm u của Trương Kế: giang phong ngư hỏa đối sầu miên.
Dòng sông Hương vẫn tiếp tục được vẽ trong hành trình miên man xa dần thành phố, nhưng sau đó đã đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông để gặp lại thành phố lần cuối… Khúc quanh ngập ngừng tình tứ của sông Hương được nhà văn liên tưởng tới nỗi vương vấn… và chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Nhìn dòng sông trong sắc thái nhân hóa ấy, nhà văn đã cho thấy nỗi vương vấn của tình yêu trong chính lòng mình dành cho sông Hương, cũng cho thấy cái nhìn lãng mạn của cái tôi tài hoa, tài tử, tài tình.
Bức tranh sông Hương còn được vẽ bởi một bàn tay nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật phối màu. Đó là màu xanh thẳm của chính dòng sông, màu rực rỡ của trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh trong những đêm hội trên sông, sắc màu lung linh phong phú của cảnh vật bến bờ: từ những mảng phản quang nhiều màu sắc của núi đồi sớm xanh, trưa vàng, chiều tím đến những biển bãi xanh biếc của ngoại ô Kim Long, từ màu thanh khiết nõn nà của chiếc cầu trắng in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non đến sặc tối u sầu của vầng cổ thụ, ánh lập lòe xưa cũ của ngọn lửa thuyền chải, rồi lại màu xanh biếc của tre trúc, của cau thôn Vĩ Dạ cùng sắc mơ màng sương khói của Cồn Hến… Sông Hương thực sự là một bức tranh với những nét vẽ huyền ảo, những sắc màu thơ mộng.
Câu 11 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Nhận xét về cách thể hiện cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm.
Trả lời
Cảm hứng thẩm mĩ là khả năng rung cảm của con người trước những ấn tượng thẩm mĩ được nhận thức, là sự rung động của tâm hồn con người trải qua quá trình thụ cảm cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài, trong cuộc sống.
Trong tùy bút Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện cảm hứng thẩm mĩ mãnh liệt của mình trước vẻ đẹp của sông Hương. Cảm hứng ấy được thể hiện ở nhiều khía cạnh, từ những nét đặc trưng về hình dáng, màu sắc, âm thanh của dòng sông đến những giá trị lịch sử, văn hóa, thi ca của nó.
Trước hết, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dành nhiều bút lực để miêu tả vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng của sông Hương ở thượng nguồn. Dòng sông hiện lên như một bản trường ca của rừng già, với những khúc quanh uốn lượn, những thác ghềnh dữ dội, những vực sâu thăm thẳm. Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn vừa mang đậm nét hoang sơ, vừa mang nét kỳ vĩ, bí ẩn.
Khi về với thành phố Huế, sông Hương mang một vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng khác hẳn. Dòng sông như một người con gái đẹp đang say giấc nồng giữa cánh đồng phù sa màu mỡ. Sông Hương uốn lượn quanh thành phố, như một dải lụa mềm mại vắt ngang qua thành phố. Những nhánh sông nhỏ như những ngón tay mềm mại ôm lấy những xóm làng, những khu vườn. Sông Hương hiện lên như một bức tranh thủy mặc tuyệt đẹp, khiến người ta không khỏi ngỡ ngàng, say đắm.
Không chỉ là một dòng sông đẹp, sông Hương còn là một dòng sông gắn liền với lịch sử, văn hóa, thi ca của mảnh đất cố đô. Sông Hương đã chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. Dòng sông cũng là nguồn cảm hứng bất tận cho biết bao thi nhân, nghệ sĩ.
Cảm hứng thẩm mĩ của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong Ai đã đặt tên cho dòng sông? đã được thể hiện một cách tài hoa, tinh tế. Cảm hứng ấy đã góp phần làm nên thành công của tác phẩm, giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp của sông Hương một cách sâu sắc và trọn vẹn hơn.
Câu 12 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Theo bạn, vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở” được nói đến trong đoạn đầu có được thể hiện trong phần còn lại của văn bản hay không? Dựa vào đâu để khẳng định như vậy?
Trả lời
Trong tùy bút Ai đã đặt tên cho dòng sông?, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện tình yêu, niềm tự hào của mình đối với dòng sông Hương bằng cách miêu tả vẻ đẹp của sông Hương ở nhiều khía cạnh, trong đó có vẻ đẹp gắn liền với nền âm nhạc cổ điển của miền Huế thơ.
Trước hết, dòng sông Hương hiền hòa, nên thơ gắn liền với nền âm nhạc cổ điển của miền Huế thơ. Với tâm hồn lãng mạn và một giọng văn đậm chất trữ tình, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đắm say ngắm nhìn dòng sông Hương yêu dấu và nhận ra rằng dòng sông ấy giống như một “người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”.
Người tài nữ ấy đã đánh thức tâm hồn nhà văn, đánh thức những tâm hồn Huế và những tâm hồn yêu Huế hết mực bằng những điệu nhạc êm dịu, mê đắm lòng người. Dòng sông Hương như một “cánh trăng sương”, như “một điệu slow tình tự”, như “một bản nhạc cổ điển Huế”,… gợi lên trong lòng người nghe những cảm xúc bâng khuâng, man mác, những nỗi niềm hoài niệm về một thời đã xa.
Qua đoạn trích, ta cảm nhận được với Hoàng Phủ Ngọc Tường, không gian sông nước êm đềm, thơ mộng ấy cơ hồ chính là nguồn cảm hứng bất tận để “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này”. Những câu văn tiếp theo là lời giãi bày chân thành của nhà văn với những tâm hồn đồng điệu. Cùng với sự so sánh mang nặng nỗi lòng, tâm tư ấy, Hoàng Phủ Ngọc Tường đưa người đọc đến với không gian màn đêm trên sông nước xứ Huế mà “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của một mái chèo khuya”.
“Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” ấy đã đắp bồi nên một nền âm nhạc cổ điển đáng trân quý giữa cái không gian trầm mặc của kinh thành lăng tẩm.
Đâu chỉ với âm nhạc, dáng hình “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” còn được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở chỗ dòng sông đã khơi nguồn cảm hứng thi ca nghệ thuật ở biết bao tâm hồn nghệ sĩ. Liên tưởng đến “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu”, nhà văn nhắc đến “những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”.
Mảnh đất Huế thơ ngày nay được nhiều người biết đến và lỡ yêu, lỡ thương bởi nhiều nét đẹp trong nó, nào là vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên, nét đẹp tâm hồn Huế và cả những nét đẹp văn hóa Huế. Đâu phải mấy ai cũng nhận ra rằng, những nét đẹp văn hóa ấy đã được ươm mầm, vun đắp từ “dòng phù sa mượt mà” của “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” – theo như cách nói của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Câu 13 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):
Việc tác giả có những phát hiện đặc biệt về sông Hương đã đem đến cho bạn bài học gì về cách quan sát, cảm nhận cuộc sống xung quanh?
Trả lời
Dòng sông Hương là một biểu tượng của Huế, của văn hóa Việt Nam. Sông Hương không chỉ có vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, mà còn gắn liền với lịch sử, văn hóa, thi ca của đất nước.
Trong lịch sử, sông Hương là chứng nhân của biết bao thăng trầm, biến cố của dân tộc. Sông Hương đã chứng kiến những chiến công oanh liệt của dân tộc, từ thời đại dựng nước đến thời đại giữ nước. Sông Hương cũng là chứng nhân của những cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do của dân tộc.
Không chỉ là một dòng sông lịch sử, sông Hương còn là một dòng sông thi ca. Sông Hương đã khơi nguồn cảm hứng cho biết bao thi nhân, nghệ sĩ. Sông Hương đã đi vào thơ ca Việt Nam với vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, với những hình ảnh, chi tiết độc đáo, ấn tượng.
Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dành nhiều trang viết cho việc miêu tả vẻ đẹp của sông Hương. Ông đã sử dụng những hình ảnh so sánh, nhân hóa, liên tưởng để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương. Qua ngòi bút của ông, sông Hương hiện lên như một người con gái dịu dàng, đằm thắm, như một bản nhạc du dương, như một bức tranh thủy mặc tuyệt đẹp.
Hình tượng sông Hương hiện lên trong tác phẩm càng khiến cho người đọc thêm yêu, thêm tự hào về dòng sông này. Đó chính là thành công của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Câu 14:
Sáng tác một bài thơ, vẽ một bức tranh,… về hình tượng sông Hương (hoặc về sông núi quê hương của bạn).
Trả lời
Bài thơ về sông Hương
Sông Hương ơi, sông Hương ơi
Dòng sông thơ mộng, trữ tình
Như nàng thơ xinh đẹp dịu dàng
Nàng uốn lượn quanh thành phố
Sông Hương ơi, sông Hương ơi
Dòng sông của lịch sử, thi ca
Nàng đã đi qua biết bao thăng trầm
Vẫn luôn hiên ngang, kiên cường
Sông Hương ơi, sông Hương ơi
Dòng sông của tình yêu, nỗi nhớ
Nàng đã đi vào thơ ca, nhạc họa
Là niềm tự hào của quê hương
Với những hướng dẫn soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Sách Chân trời sáng tạo lớp 11 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.
