Soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
Hướng dẫn soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ – Ngữ văn 9 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
Đọc – Hiểu Văn Bản
Câu 1: (Trang 154, SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru
Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp đều đặn trong lời ru có tác dụng tạo nhịp điệu du dương, êm ái, nhẹ nhàng, mang âm hưởng của tiếng ru con. Nhịp điệu này không chỉ giúp cho lời ru trở nên dễ nghe, dễ thuộc mà còn giúp cho người mẹ dễ dàng ru con vào giấc ngủ.
Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ
Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp đều đặn trong lời ru cũng có liên quan đến nội dung tình cảm của bài thơ. Hai câu mở đầu của mỗi khúc hát ru như một lời nhắc nhở, dặn dò con: “Em cu Tai, ngủ ngoan, đừng rời lưng mẹ”. Câu thơ được lặp đi lặp lại thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, lo lắng của người mẹ đối với con. Người mẹ mong muốn con ngủ ngon, ngủ ngoan, không rời xa lưng mẹ, để mẹ có thể che chở, bảo vệ con.
Bên cạnh đó, cách ngắt nhịp đều đặn trong lời ru trực tiếp của người mẹ cũng thể hiện tình cảm yêu thương, dịu dàng của người mẹ. Những lời ru như lời thủ thỉ, tâm tình của người mẹ với con. Người mẹ ru con bằng những hình ảnh thân thương, gần gũi của quê hương, đất nước, của những người thân yêu. Những lời ru ấy giúp con cảm nhận được tình yêu thương, sự đùm bọc, che chở của gia đình, của quê hương, đất nước.
Nhìn chung, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp trong lời ru đã góp phần tạo nên nhịp điệu du dương, êm ái, nhẹ nhàng, mang âm hưởng của tiếng ru con. Đồng thời, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp cũng có liên quan đến nội dung tình cảm của bài thơ, thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, lo lắng của người mẹ đối với con.
Câu 2: (Trang 154, SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm được thể hiện qua ba khúc hát ru, mỗi khúc có hai khổ. Qua từng đoạn thơ, người mẹ được miêu tả trong những công việc, hoàn cảnh khác nhau, nhưng đều thể hiện sự vất vả, gian khổ, và tình yêu thương con vô bờ bến của người mẹ.
Khúc hát ru thứ nhất miêu tả người mẹ đang giã gạo nuôi bộ đội. Người mẹ phải làm việc rất vất vả, gian khổ:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo dưới trăng vàng
Vẫn còn xay đêm chưa nghỉ tay
Điệp từ “ngủ ngoan” được lặp lại hai lần trong hai câu thơ đầu thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, lo lắng của người mẹ đối với con. Người mẹ mong muốn con ngủ ngon, ngủ ngoan để không quấy mẹ làm việc.
Câu thơ “Mẹ giã gạo dưới trăng vàng” gợi lên hình ảnh người mẹ đang cần mẫn, say sưa làm việc trong đêm tối. Người mẹ phải thức khuya dậy sớm, làm việc vất vả để nuôi bộ đội đánh giặc.
Khúc hát ru thứ hai miêu tả người mẹ đang tỉa bắp trên nương. Người mẹ phải làm việc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
Mẹ gùi bắp đi xa
Câu thơ “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ” thể hiện sự đối lập giữa sức lao động của người mẹ với núi rừng hùng vĩ. Người mẹ nhỏ bé nhưng lại phải mang vác trên lưng những gùi bắp nặng trĩu, đi xa.
Câu thơ “Mẹ gùi bắp đi xa” gợi lên hình ảnh người mẹ đang cần mẫn, chăm chỉ làm việc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Người mẹ phải đi bộ xa để mang bắp về nhà, nuôi con, nuôi bộ đội.
Khúc hát ru thứ ba miêu tả người mẹ đang cùng con lên chiến khu. Người mẹ phải chịu đựng những hiểm nguy của chiến tranh:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Mẹ bế con lên đường
Câu thơ “Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối” gợi lên hình ảnh người mẹ và con đang phải di tản do chiến tranh. Người mẹ phải bế con lên đường, rời xa quê hương, làng xóm.
Câu thơ “Mẹ bế con lên đường” gợi lên hình ảnh người mẹ đang dũng cảm, kiên cường, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để bảo vệ con.
Thông qua ba khúc hát ru, hình ảnh người mẹ Tà-ôi hiện lên thật đẹp đẽ, cao quý. Người mẹ là một người phụ nữ yêu thương con hết mực, luôn quan tâm, lo lắng cho con. Người mẹ cũng là một người phụ nữ kiên cường, dũng cảm, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để bảo vệ con.
Bên cạnh đó, hình ảnh người mẹ Tà-ôi còn thể hiện sự vất vả, gian khổ của những người phụ nữ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ. Họ phải làm việc quần quật, chịu đựng mọi khó khăn, gian khổ để nuôi chồng, nuôi con, nuôi bộ đội đánh giặc.
Câu 3: (Trang 154, SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Hai câu thơ “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi – Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng” là một trong những câu thơ đặc sắc nhất trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm. Câu thơ vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa biểu tượng, thể hiện tình yêu thương con vô bờ bến của người mẹ Tà-ôi.
Về ý nghĩa tả thực, câu thơ gợi lên hình ảnh của một người mẹ Tà-ôi đang làm việc trên nương. Người mẹ đang tỉa bắp, lưng mẹ trở thành giá đỡ cho em bé ngủ. Hình ảnh em bé nằm trên lưng mẹ gợi lên sự bé nhỏ, yếu ớt của em bé. Nhưng cũng đồng thời gợi lên sự che chở, bảo vệ của người mẹ đối với em bé.
Về ý nghĩa biểu tượng, câu thơ thể hiện tình yêu thương con vô bờ bến của người mẹ Tà-ôi. Mặt trời là nguồn sáng, nguồn sống của muôn loài. Trong câu thơ, mặt trời của bắp là ánh nắng mặt trời chiếu xuống những bắp ngô trên đồi. Còn mặt trời của mẹ là em bé đang nằm trên lưng mẹ.
Có thể thấy, câu thơ sử dụng biện pháp so sánh tu từ để so sánh em bé với mặt trời. So sánh em bé với mặt trời là một so sánh độc đáo, mới lạ. So sánh này không chỉ gợi lên sự bé nhỏ, yếu ớt của em bé mà còn gợi lên sự thiêng liêng, cao quý của em bé trong lòng người mẹ.
Câu thơ thứ hai thể hiện tình cảm của người mẹ đối với con qua hai hình ảnh:
- Hình ảnh “mặt trời” thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, chăm sóc của người mẹ đối với con. Người mẹ coi con là nguồn sống, là niềm vui, là hạnh phúc của đời mình.
- Hình ảnh “nằm trên lưng” thể hiện sự che chở, bảo vệ của người mẹ đối với con. Người mẹ luôn bên cạnh con, luôn quan tâm, chăm sóc con, bảo vệ con khỏi mọi khó khăn, nguy hiểm.
Tóm lại, hai câu thơ “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi – Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng” là một câu thơ hay, giàu ý nghĩa. Câu thơ vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa biểu tượng, thể hiện tình yêu thương con vô bờ bến của người mẹ Tà-ôi.
Câu 4: (Trang 154, SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con vô cùng sâu sắc, tha thiết. Người mẹ yêu thương con hết mực, luôn quan tâm, lo lắng cho con. Tình cảm ấy được thể hiện qua lời ru của người mẹ ở từng khúc ru:
Khúc hát ru thứ nhất thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, lo lắng của người mẹ đối với con trong hoàn cảnh gian khổ của chiến tranh:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo dưới trăng vàng
Vẫn còn xay đêm chưa nghỉ tay
Trong hoàn cảnh giã gạo nuôi bộ đội, người mẹ vẫn dành thời gian để ru con ngủ. Lời ru của người mẹ thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm, lo lắng của người mẹ đối với con. Người mẹ mong muốn con ngủ ngon, ngủ ngoan để không quấy mẹ làm việc.
Khúc hát ru thứ hai thể hiện tình yêu thương, sự đùm bọc, che chở của người mẹ đối với con trong hoàn cảnh thiên nhiên khắc nghiệt:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
Mẹ gùi bắp đi xa
Trong hoàn cảnh làm việc nặng nhọc, vất vả, người mẹ vẫn luôn mang con theo bên mình. Lời ru của người mẹ thể hiện tình yêu thương, sự đùm bọc, che chở của người mẹ đối với con. Người mẹ mong muốn con được ngủ ngon, được che chở khỏi mọi khó khăn, gian khổ.
Khúc hát ru thứ ba thể hiện tình yêu thương, sự mong ước cho con lớn lên, trở thành người có ích cho xã hội:
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ
Ngủ ngoan akay ơi, đừng rời lưng mẹ
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Mẹ bế con lên đường
Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, người mẹ vẫn luôn mong muốn con được sống trong hòa bình, hạnh phúc. Lời ru của người mẹ thể hiện tình yêu thương, sự mong ước cho con lớn lên, trở thành người có ích cho xã hội. Người mẹ mong muốn con lớn lên để bảo vệ quê hương, đất nước.
Như vậy, qua các khúc ru, tình cảm của người mẹ đối với con được thể hiện một cách chân thành, sâu sắc. Tình cảm ấy được thể hiện qua lời ru của người mẹ ở từng khúc ru, gắn liền với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm.
Sự phát triển của tình cảm và ước vọng của người mẹ qua ba khúc ru:
- Ở khúc hát ru thứ nhất, tình cảm của người mẹ thể hiện ở sự quan tâm, lo lắng cho con. Người mẹ mong muốn con ngủ ngon, ngủ ngoan để không quấy mẹ làm việc.
- Ở khúc hát ru thứ hai, tình cảm của người mẹ thể hiện ở sự đùm bọc, che chở cho con. Người mẹ mong muốn con được ngủ ngon, được che chở khỏi mọi khó khăn, gian khổ.
- Ở khúc hát ru thứ ba, tình cảm của người mẹ thể hiện ở sự mong ước cho con lớn lên, trở thành người có ích cho xã hội. Người mẹ mong muốn con lớn lên để bảo vệ quê hương, đất nước.
Tình cảm của người mẹ đối với con được thể hiện một cách chân thành, sâu sắc. Tình cảm ấy được thể hiện qua lời ru của người mẹ ở từng khúc ru, gắn liền với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm. Sự phát triển của tình cảm và ước vọng của người mẹ qua ba khúc ru thể hiện sự yêu thương, chăm sóc, mong ước của người mẹ đối với con.
Câu 5 (Trang 155, SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì ?
Tình yêu thương con của người mẹ Tà-ôi trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm gắn với những tình cảm cao đẹp, sâu sắc:
- Tình yêu thương con vô bờ bến: Người mẹ coi con là nguồn sống, là niềm vui, là hạnh phúc của đời mình. Người mẹ luôn quan tâm, lo lắng cho con, mong muốn con được ngủ ngon, ngủ ngoan, được che chở khỏi mọi khó khăn, nguy hiểm.
- Tình yêu thương con gắn liền với tình yêu quê hương, đất nước: Người mẹ mong muốn con lớn lên, trở thành người có ích cho xã hội, bảo vệ quê hương, đất nước.
- Tình yêu thương con gắn liền với ý chí kiên cường, bất khuất: Người mẹ vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hiểm nguy của chiến tranh để nuôi con, bảo vệ con.
Những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ được thể hiện trong các khúc ru như thế nào ?
Trong các khúc ru, người mẹ đã thể hiện những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ như sau:
- Ước mong hòa bình, hạnh phúc: Người mẹ mong muốn con lớn lên trong hòa bình, hạnh phúc.
- Ý chí kiên cường, bất khuất: Người mẹ vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hiểm nguy của chiến tranh để nuôi con, bảo vệ con.
- Tình yêu quê hương, đất nước: Người mẹ mong muốn con lớn lên, trở thành người có ích cho xã hội, bảo vệ quê hương, đất nước.
Bằng những hình ảnh thơ giản dị, gần gũi, mộc mạc, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện thành công tình yêu thương con tha thiết của người mẹ Tà-ôi trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Luyện Tập
Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mỹ.
Yếu tố miêu tả trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm có ý nghĩa quan trọng đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mỹ.
- Yếu tố miêu tả giúp khắc họa chân thực, sinh động cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên.
Bằng những hình ảnh thơ giản dị, gần gũi, mộc mạc, Nguyễn Khoa Điềm đã tái hiện lại cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên một cách chân thực, sinh động. Người đọc có thể cảm nhận được cuộc sống gian khổ, vất vả của người dân nơi đây qua những hình ảnh như:
Mẹ giã gạo dưới trăng vàng
Vẫn còn say đêm chưa nghỉ tay
Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
Mẹ gùi bắp đi xa
Cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên cũng rất gắn bó với thiên nhiên. Thiên nhiên nơi đây hùng vĩ, thơ mộng nhưng cũng khắc nghiệt, hiểm nguy. Qua những hình ảnh như:
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Mẹ bế con lên đường
Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó của người dân với thiên nhiên nơi đây.
- Yếu tố miêu tả giúp thể hiện tình yêu thương con tha thiết của người mẹ Tà-ôi.
Tình yêu thương con của người mẹ Tà-ôi được thể hiện qua những hình ảnh miêu tả về người mẹ và đứa con. Hình ảnh người mẹ đang giã gạo, gùi bắp, bế con trên lưng… gợi lên sự vất vả, gian khổ nhưng cũng thể hiện tình yêu thương con vô bờ bến của người mẹ.
- Yếu tố miêu tả giúp thể hiện những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ được thể hiện qua những hình ảnh miêu tả về con đường đi của người mẹ, về tương lai của đứa con. Hình ảnh con đường đi của người mẹ gợi lên sự kiên cường, bất khuất của người dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Hình ảnh tương lai của đứa con gợi lên niềm tin, hy vọng vào một tương lai tươi sáng của dân tộc.
Như vậy, yếu tố miêu tả trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” có ý nghĩa quan trọng đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mỹ. Yếu tố miêu tả giúp khắc họa chân thực, sinh động cuộc sống của người dân, thể hiện tình yêu thương con tha thiết của người mẹ, và những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Với những hướng dẫn soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ – Ngữ văn 9 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.
