Soạn bài Toàn cầu hóa và bản sắc văn hóa dân tộc

Hướng dẫn soạn bài Toàn cầu hóa và bản sắc văn hóa dân tộc – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Chuẩn bị

Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 142)

• Đọc trước văn bản “Toàn cầu hoá và bản sắc văn hoá dân tộc” và tìm hiểu thêm về tác giả Phan Hồng Giang.
• Tìm hiểu bối cảnh xã hội từ đầu thế kỷ XX đến nay. Hãy suy ngẫm về những thay đổi trong cuộc sống xung quanh, đặc biệt trong các lĩnh vực như Internet, truyền thông, điện thoại di động, âm nhạc, thời trang,… Sau đó, chia sẻ với các bạn về những ảnh hưởng và tác động của quá trình giao lưu quốc tế đến suy nghĩ và lối sống của cá nhân.

Gợi ý trả lời:

Về tác giả Phan Hồng Giang (1941 – 2022):

• Tên khai sinh của ông là Nguyễn Đức Hân.
• Quê quán: huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An.
• Vị trí: Ông là một dịch giả và nhà nghiên cứu văn hóa, từng giữ các chức vụ quan trọng như Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia, hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, và Hiệu trưởng Trường Viết văn Nguyễn Du.
• Tác phẩm tiêu biểu: “Ghi chép về tác giả và tác phẩm”, “Chung quanh một số vấn đề văn hóa nghệ thuật”, cùng với nhiều tác phẩm dịch kinh điển như “Truyện ngắn Chekhov”, “Đaghextan của tôi” (Rasul Gamzatov), “Cánh buồm đỏ thắm” (Aleksandr Grin), “Nàng Lika” (Ivan Alekseyevich Bunin).

Bối cảnh xã hội từ đầu thế kỷ XX đến nay:
Xã hội đã trải qua nhiều biến đổi lớn từ đầu thế kỷ XX, với nhịp sống ngày càng nhanh và phát triển mạnh mẽ. Cùng với sự tiến bộ, nhiều tệ nạn xã hội và lối sống thực dụng, vô cảm cũng xuất hiện, dẫn đến sự suy giảm của các giá trị đạo đức. Tuy nhiên, bên cạnh những tiêu cực, nhiều phong trào và tổ chức tích cực cũng đã ra đời, hướng đến việc cải thiện xã hội.

Những ảnh hưởng và tác động của quá trình giao lưu quốc tế đến suy nghĩ và lối sống của cá nhân em:
Quá trình giao lưu quốc tế đã thúc đẩy sự hội nhập và mang lại nhiều yếu tố văn hóa từ các quốc gia khác nhau. Em luôn đón nhận những yếu tố này một cách có chọn lọc. Chẳng hạn, em rất ủng hộ các phong trào bảo vệ môi trường, chống phân biệt ngoại hình hay màu da, và đã tham gia vào một số hoạt động như vậy. Trong đời sống hàng ngày, em cũng sử dụng nhiều sản phẩm và áp dụng các phong cách sống từ nước ngoài. Tuy nhiên, em vẫn luôn trân trọng và bảo tồn các giá trị văn hóa dân tộc, chỉ lựa chọn những yếu tố phù hợp từ quá trình hội nhập để nâng cao chất lượng cuộc sống của mình.

Đọc hiểu

Nội dung chính: Bài viết phân tích ảnh hưởng của toàn cầu hóa đối với văn hóa, đặc biệt là bản sắc dân tộc. Tác giả trình bày cả những lợi ích và thách thức của quá trình này, đồng thời đề xuất các biện pháp ứng phó phù hợp và thể hiện niềm tin vào giá trị văn hóa dân tộc.

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 142)

Toàn cầu hoá đã có từ khi nào?

Gợi ý trả lời:

Toàn cầu hóa đã tồn tại từ hàng ngàn năm trước, thể hiện qua sự hình thành “con đường tơ lụa” và các tuyến hàng hải nối liền các quốc gia, các châu lục. Ở Việt Nam, Hội An và Phố Hiến là những “thành phố mở cửa đầu tiên”, minh chứng cho sự giao lưu quốc tế từ nhiều thế kỷ trước.

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 142)

Toàn cầu hoá có gì khác với giao lưu quốc tế?

Gợi ý trả lời:

Toàn cầu hóa khác biệt so với giao lưu quốc tế ở tính chất “bùng nổ” của nó: sự phát triển mạnh mẽ của các xa lộ thông tin trên toàn cầu, tự do hóa thương mại, sự thống nhất về kinh tế và tài chính ở các khu vực, cùng với sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ hiện đại.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 143)

Mở đầu của phần 2 nêu lên vấn đề gì?

Gợi ý trả lời:

Phần mở đầu của phần 2 nêu lên vấn đề về hai mặt đối lập của toàn cầu hóa, được ví như một “thanh gươm hai lưỡi,” vừa mang lại lợi ích vừa tiềm ẩn nguy cơ.

Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 143)

Đoạn này nêu lên tác động gì của toàn cầu hoá?

Gợi ý trả lời:

Đoạn văn đề cập đến tác động tích cực của toàn cầu hóa, nhấn mạnh việc nó đã góp phần vào quá trình hình thành và phát triển văn hóa dân tộc, bằng cách tiếp thu tinh hoa văn hóa của thế giới. Đồng thời, toàn cầu hóa cũng đã giúp đất nước ta tìm ra con đường giải phóng trong lịch sử.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 143)

Chú ý những ý nêu trong ngoặc đơn.

Gợi ý trả lời:

Các ý trong ngoặc đơn như:

• “Để dứt bỏ những gì là cổ hủ…sản xuất nhỏ, phân tán.”
• “Để loại trừ những tàn dư…gia trưởng.”
• “Để dứt khoát chia tay…tiếc thời giờ.”

Những ý này nhằm bổ sung và làm rõ hơn các tác động tích cực được nêu trước đó trong văn bản, nhấn mạnh sự cần thiết của việc loại bỏ những gì cản trở sự phát triển.

Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 144)

Chú ý bằng chứng về tác động của toàn cầu hóa đến văn hóa.

Gợi ý trả lời:

Một số bằng chứng về tác động của toàn cầu hóa đến văn hóa bao gồm:

• “Chỉ hơn mười năm qua…đạo đức ông cha.”
• “Nhiều sinh hoạt văn hóa…nhuốm màu thương mại hóa.”
• thuật…không còn biết hát ru.”

Những dẫn chứng này cho thấy sự thay đổi mạnh mẽ trong văn hóa truyền thống dưới tác động của toàn cầu hóa.

Câu hỏi 7: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 145)

Điều gì là tác động đáng lo nhất?

Gợi ý trả lời:

Tác động đáng lo ngại nhất là việc xã hội chưa tạo ra được một lực lượng dư luận phê phán mạnh mẽ đủ để ngăn chặn sự xuống cấp về đạo đức, dẫn đến tình trạng các hiện tượng “đồi phong bại tục” vẫn ngang nhiên tồn tại.

Câu hỏi 8: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1- Trang 145)

Chú ý quan điểm của tác giả về toàn cầu hoá.

Gợi ý trả lời:

Quan điểm của tác giả về toàn cầu hóa là nó là một quá trình tất yếu và khách quan. Tuy nhiên, toàn cầu hóa mang đến cả cơ hội lớn và những thách thức to lớn mà chúng ta cần phải đối mặt.

Sau khi đọc

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Xác định luận đề và các luận điểm lớn của văn bản “Toàn cầu hoá và bản sắc văn hoá dân tộc”.

Gợi ý trả lời:

Luận đề chính của văn bản là quá trình toàn cầu hóa và tác động của nó đối với bản sắc văn hóa dân tộc. Các luận điểm lớn trong văn bản bao gồm:

• Tác giả giải thích khái niệm về toàn cầu hóa.
• Phân tích tác động của toàn cầu hóa đối với lĩnh vực văn hóa.
• Nêu rõ quan điểm của tác giả về toàn cầu hóa và niềm tin vào bản sắc dân tộc.

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Mục đích của người viết văn bản trên là gì? Nhan đề của văn bản liên quan như thế nào đến mục đích này?

Gợi ý trả lời:

• Mục đích của người viết là trình bày quan điểm về quá trình toàn cầu hóa và chứng minh tác động của nó đến văn hóa dân tộc thông qua các lý lẽ và dẫn chứng cụ thể.
• Nhan đề của văn bản trực tiếp phản ánh mục đích của bài viết, nhấn mạnh mối liên hệ giữa toàn cầu hóa và bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời định hướng nội dung chính của văn bản.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Phân tích tính thuyết phục của văn bản thông qua việc chỉ ra luận đề và triển khai các luận điểm, lý lẽ và bằng chứng của tác giả Phan Hồng Giang.

Gợi ý trả lời:

Luận đề của văn bản tập trung vào việc giải thích khái niệm toàn cầu hóa và phân tích tác động của nó đối với bản sắc văn hóa dân tộc.

Triển khai luận điểm: 

Giải thích khái niệm toàn cầu hóa: Tác giả Phan Hồng Giang bắt đầu bằng cách trích dẫn câu nói của nhà báo Sa-mu-ơn-sân, khẳng định rằng toàn cầu hóa là một quá trình đã có từ lâu trong lịch sử. Ông cung cấp nhiều dẫn chứng về sự giao lưu quốc tế đã tồn tại từ xưa, đồng thời chỉ ra sự khác biệt giữa giao lưu quốc tế truyền thống và toàn cầu hóa hiện đại. Toàn cầu hóa hiện nay được đặc trưng bởi những sự phát triển “bùng nổ” như sự mở rộng của xa lộ thông tin, tự do hóa thương mại, và sự thống nhất về kinh tế trên quy mô toàn cầu.

Tác động của toàn cầu hóa đối với văn hóa:

• Tác động tích cực: Tác giả lập luận rằng toàn cầu hóa giúp các nền văn hóa dân tộc hấp thụ tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời thúc đẩy sự phát triển và hiện đại hóa. Ông đưa ra dẫn chứng như việc tiếp cận các công nghệ tiên tiến và sự gặp gỡ với chủ nghĩa Mác-Lênin, điều này đã góp phần giúp Việt Nam tìm ra con đường giải phóng.
• Tác động tiêu cực: Tác giả cũng chỉ ra những mặt tiêu cực của toàn cầu hóa, như sự xói mòn các giá trị văn hóa truyền thống, sự gia tăng của các tệ nạn xã hội, và hiện tượng sính ngoại. Những ví dụ cụ thể như việc giới trẻ không còn biết hát dân ca, hay tình trạng thương mại hóa tại các lễ hội truyền thống như đền Bà Chúa Kho đã được nêu để minh họa cho những vấn đề này.

Quan điểm của tác giả về toàn cầu hóa: Tác giả kết luận rằng toàn cầu hóa là một quá trình tất yếu và khách quan, mang lại cả những cơ hội lẫn thách thức lớn đối với các dân tộc, đặc biệt là trong việc bảo vệ và duy trì bản sắc văn hóa.

Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Dẫn ra một số câu văn thể hiện rõ tính khẳng định, phủ định, cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản.

Gợi ý trả lời:

• Tính khẳng định và phủ định: Một số câu văn nổi bật như: “Toàn cầu hoá chứa đựng thời cơ, thách thức lớn,” “không một dân tộc nào có thể bị cám dỗ,” “chưa có thời kì nào trong lịch sử” đều thể hiện rõ ràng sự khẳng định hoặc phủ định của tác giả về các vấn đề liên quan đến toàn cầu hóa.
• Cách lập luận: Văn bản sử dụng lập luận chặt chẽ, được thể hiện qua các luận điểm rõ ràng như: “như mọi hiện tượng đều có hai mặt phải trái,…thanh gươm hai lưỡi.” Tác giả hỗ trợ các luận điểm bằng lý lẽ và dẫn chứng thuyết phục, đồng thời sử dụng các từ ngữ khẳng định và phủ định để làm rõ quan điểm.
• Ngôn ngữ biểu cảm: Ngôn ngữ trong văn bản giàu cảm xúc, thể hiện qua việc tác giả kết hợp nhiều từ ngữ như “Như đã nói,” “có thể là,” “tuy nhiên,” “mặt khác,” giúp truyền tải thông điệp một cách mạnh mẽ và đầy sức thuyết phục.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Vấn đề tác giả nêu lên trong văn bản có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống hiện nay?

Gợi ý trả lời:

Tác giả đã làm rõ những tác động của toàn cầu hóa đối với văn hóa, nêu bật cả lợi ích và những thách thức mà nó mang lại. Điều này rất quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi toàn cầu hóa ngày càng lan rộng và ảnh hưởng sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống. Những phân tích của tác giả giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách toàn cầu hóa có thể ảnh hưởng đến văn hóa và cuộc sống cá nhân. Qua đó, chúng ta có thể học cách tiếp thu những điều tích cực từ quá trình này, đồng thời nhận diện và đối phó với những tác động tiêu cực. Việc biết cách cân bằng giữa việc tận dụng cơ hội và tránh xa những cám dỗ không lành mạnh sẽ giúp chúng ta duy trì bản sắc văn hóa, đồng thời hòa nhập hiệu quả với xu hướng toàn cầu.

Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

Em thích nhất đoạn văn nào trong văn bản? Vì sao?

Gợi ý trả lời:

Đoạn văn mà em ấn tượng nhất là khi tác giả bàn về những mặt trái của toàn cầu hóa đối với giới trẻ, như lối sống thực dụng, sự xem nhẹ các giá trị truyền thống và việc quá mải mê chạy theo văn hóa ngoại mà quên đi cội nguồn. Đọc đoạn này, em nhận thấy bản thân cũng từng bị ảnh hưởng bởi những xu hướng tiêu cực đó. Điều này khiến em tự nhắc nhở mình cần có trách nhiệm hơn trong việc bảo vệ và gìn giữ các giá trị văn hóa dân tộc. Em hiểu rằng, để phát triển một cách bền vững, mình phải biết chọn lọc những gì tốt đẹp từ toàn cầu hóa, đồng thời không đánh mất bản sắc và giá trị riêng của dân tộc.

Với những hướng dẫn soạn bài Toàn cầu hóa và bản sắc văn hóa dân tộc – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.