Giải và phân tích chi tiết đề thi THPT Quốc gia môn Văn 2023

Đề thi THPT Quốc gia môn Văn 2023

Kỳ thi THPT Quốc gia 2023 đã khép lại với nhiều cảm xúc và thử thách dành cho học sinh cả nước. Đề thi môn Ngữ văn năm nay được đánh giá là có sự kết hợp hài hòa giữa phần đọc hiểu và nghị luận, giúp kiểm tra toàn diện khả năng cảm thụ văn học và tư duy phản biện của thí sinh. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết từng phần trong đề thi, đồng thời đưa ra gợi ý làm bài cụ thể nhằm giúp học sinh nắm bắt rõ hơn cách triển khai ý tưởng và đạt điểm cao trong môn Văn.

I- Đọc hiểu 

Câu 1. Xác định thể thơ của đoạn trích.

Đoạn trích này là thơ tự do, không theo một quy tắc hay khuôn mẫu cụ thể về số lượng âm tiết hay vần điệu. Các câu thơ trong đoạn không có sự gò bó về hình thức, thể hiện tự do cảm xúc và suy nghĩ của tác giả.

Câu 2. Chỉ ra những từ ngữ, hình ảnh miêu tả cơn giông mùa hè trong những dòng thơ sau:

• Tiếng sấm gỗ trên bầu trời thật thấp: Hình ảnh tiếng sấm giống như tiếng gỗ vang lên, âm thanh mạnh mẽ, đột ngột.
• Gió từ đất thổi lên rất mặt: Gió thổi từ dưới đất lên, có cảm giác gần gũi, mạnh mẽ.
• Cát bay, là bay, đã bay: Hình ảnh cát bay lên trong cơn giông, thể hiện sự hỗn loạn và mạnh mẽ của cơn bão mùa hè.

Câu 3. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ so sánh được sử dụng trong những dòng thơ sau:

• Mưa ròng ròng như triệu ngón tay: Câu so sánh mưa với triệu ngón tay tạo ra hình ảnh mưa rơi liên tục, như một cơn mưa không ngừng, làm cho người đọc cảm nhận được sự mạnh mẽ và không thể ngừng nghỉ của nó.
• Lùa vào trong cô Ngỡ như hành quân trở về tuổi nhỏ: Câu này so sánh hành động của cơn giông với hành quân, gợi lên cảm giác những bước đi mạnh mẽ, có mục đích, và sự trở về của thời thơ ấu, gợi nhớ những kỷ niệm xưa.
• Những giọt mưa nhảy múa trước hiên nhà: Mưa được so sánh như những giọt nhảy múa, làm cho cơn mưa không chỉ là thiên nhiên mà còn mang theo vẻ đẹp, sự sống động và vui tươi.

Câu 4. Từ suy ngẫm của tác giả trong dòng thơ “Ai cũng đi qua cơn giông của riêng mình”, anh/chị hãy rút ra bài học về lẽ sống cho bản thân.

Dòng thơ này thể hiện rằng trong cuộc sống, ai cũng phải đối mặt với những khó khăn, thử thách riêng của mình (cơn giông). Tuy nhiên, chúng ta phải kiên cường vượt qua những khó khăn ấy, vì sau cơn giông sẽ là những ngày bình yên, như mưa qua rồi sẽ có nắng. Bài học ở đây là sự kiên nhẫn, dũng cảm và tin tưởng vào bản thân để vượt qua khó khăn trong cuộc sống.

II. Làm văn

Câu 1

Trình bày suy nghĩ về sự cần thiết phải biết cân bằng cảm xúc trong cuộc sống.

Bước 1: Mở đoạn

Giới thiệu chung: Bạn có thể mở đầu bằng một câu khái quát về cảm xúc trong cuộc sống, ví dụ: “Cảm xúc là phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người. Chúng ta cảm nhận được niềm vui, nỗi buồn, sự giận dữ hay sự hạnh phúc qua từng khoảnh khắc.”

Bước 2: Giải thích sự cần thiết của việc cân bằng cảm xúc

Lý do cần cân bằng cảm xúc: “Cảm xúc có thể dẫn dắt hành động của chúng ta, và nếu không biết cân bằng, chúng ta sẽ dễ rơi vào những quyết định sai lầm hoặc sống trong trạng thái mệt mỏi. Ví dụ, khi gặp khó khăn, nếu quá buồn bã, chúng ta sẽ mất động lực, nhưng nếu quá vui vẻ, chúng ta cũng có thể quên đi trách nhiệm của mình.”

Bước 3: Liên hệ thực tế (Sử dụng ví dụ trong đoạn trích)

Liên hệ với đoạn trích: “Trong đoạn thơ ‘Đi qua cơn giông’, tác giả viết ‘Ai cũng đi qua cơn giông của riêng mình’, ý nói rằng mỗi người đều có những thời điểm khó khăn. Nhưng sau cơn giông, cảm xúc lại cần phải cân bằng, để chúng ta có thể tiếp tục sống tích cực và tiến về phía trước.”

Bước 4: Kết đoạn

Khẳng định lại tầm quan trọng của cân bằng cảm xúc: “Cân bằng cảm xúc không chỉ giúp chúng ta vượt qua thử thách mà còn giúp duy trì sức khỏe tinh thần, tạo ra một cuộc sống bình yên, hài hòa. Vì vậy, mỗi người cần biết cách kiềm chế cảm xúc để giữ vững tinh thần, không để nó chi phối hành động của mình.”

Đoạn văn tham khảo:

Cảm xúc là phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người. Chúng ta cảm nhận được niềm vui, nỗi buồn, sự giận dữ hay sự hạnh phúc qua từng khoảnh khắc. Tuy nhiên, nếu không biết cách cân bằng cảm xúc, chúng ta sẽ dễ rơi vào trạng thái tiêu cực hoặc quá cực đoan, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và các quyết định. Khi đối diện với những khó khăn, nếu chỉ để cảm xúc chi phối, chúng ta dễ bị mệt mỏi, căng thẳng, hoặc đôi khi là tự buông xuôi. Chẳng hạn, khi gặp thất bại, nếu chỉ tập trung vào nỗi buồn, chúng ta sẽ khó vực dậy và tiếp tục bước đi. Đoạn thơ “Ai cũng đi qua cơn giông của riêng mình” trong tác phẩm “Đi qua cơn giông” của Anh Ngọc cho thấy rằng, mỗi người đều có những thử thách riêng. Tuy nhiên, sau cơn giông, cảm xúc cần được cân bằng để cuộc sống tiếp tục đi lên. Cân bằng cảm xúc giúp chúng ta vượt qua khó khăn, duy trì sức khỏe tinh thần và tạo dựng một cuộc sống hài hòa. Vì vậy, việc kiềm chế và điều chỉnh cảm xúc là một yếu tố quan trọng trong hành trình trưởng thành của mỗi người.

Câu 2

1. Mở đoạn

Giới thiệu về tác phẩm và nội dung đoạn trích:

• Giới thiệu tác phẩm: Truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân viết về cuộc sống nghèo khổ và sự đói nghèo của người dân trong nạn đói năm 1945. Tác phẩm không chỉ khắc họa sự nghèo khổ mà còn thể hiện sự trăn trở, khát vọng của con người trong thời kỳ đen tối của lịch sử.
• Giới thiệu đoạn trích: Đoạn trích thể hiện một cảnh sinh hoạt trong gia đình Tràng, nơi ông đang cùng mẹ và vợ ăn cơm trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ đầy khó khăn. Mặc dù bối cảnh này ngập tràn sự thiếu thốn, nhưng đoạn văn cũng mở ra những suy ngẫm về tình cảnh của người dân và những thay đổi lớn trong xã hội.

2. Phân tích đoạn trích
3. Hình ảnh những người đói khổ và tiếng trống thúc thuế

• Tiếng trống thúc thuế: Hình ảnh này gợi lên sự áp bức, khắc nghiệt mà người dân phải gánh chịu. Tiếng trống thúc thuế vang lên “dồn dập, vội vã” như thể áp lực thuế má đang đè nặng lên vai những người nghèo khổ. Đặc biệt là khi tiếng trống xuất hiện cùng hình ảnh quạ bay lên, nhà văn sử dụng hình ảnh quạ đen để nhấn mạnh sự u ám, nặng nề của thời cuộc.
• Người dân đối mặt với nghèo đói: Cảnh bà lão không dám để con dâu nhìn thấy mình khóc thể hiện sự cam chịu và nỗi đau khổ vô cùng của người dân trong thời kỳ đói kém.

1. Những suy nghĩ và nhận thức của Tràng về tình hình đất nước

• Tràng là một người nông dân nghèo, khi nghe kể về việc “người ta không chịu đóng thuế” và “phá kho thóc chia cho người đói”, Tràng không hiểu ngay, nhưng trong suy nghĩ của hắn bắt đầu nảy sinh những hình ảnh về cuộc đấu tranh của người dân nghèo.
• Cảnh Tràng nghĩ về “những người phá kho thóc”: Hình ảnh cờ đỏ phấp phới, Tràng hình dung ra những người nghèo đói đang đứng lên đấu tranh chống lại sự tàn ác của thực dân và bọn tay sai. Đây là dấu hiệu nhận thức chính trị, dù mơ hồ, của Tràng.
• Tràng cảm thấy “ân hận” vì trước đó đã sợ hãi, không dám tham gia cùng những người nghèo, nhưng giờ đây hắn cảm thấy tiếc rẻ vì đã không đứng về phía họ.

1. Tình cảm của nhân vật đối với xã hội và cuộc sống

• Cảm giác ân hận và tiếc rẻ của Tràng: Mặc dù cuộc sống của Tràng và những người xung quanh còn nghèo khổ, nhưng khi chứng kiến sự thay đổi trong xã hội, Tràng bắt đầu nhận thức về quyền lợi và cuộc sống của những người nghèo. Đây là một dấu hiệu cho thấy sự chuyển biến trong tư tưởng của Tràng, từ một người nghèo cam chịu thành một con người có ý thức về cuộc sống và sự thay đổi xã hội.

3. Nhận xét về cách nhìn cuộc sống của nhà văn Kim Lân

• Khắc họa hiện thực xã hội: Kim Lân thể hiện một cách nhìn thấu đáo về tình cảnh khốn khó của người dân trong nạn đói năm 1945. Tác giả không chỉ miêu tả sự thiếu thốn vật chất mà còn chỉ ra sự áp bức về tinh thần của con người khi bị đẩy vào cảnh nghèo đói.
• Nhân đạo trong tác phẩm: Nhà văn thể hiện sự cảm thông, đồng cảm sâu sắc với nhân vật, nhất là với Tràng. Dù Tràng còn chưa nhận thức rõ về sự thay đổi xã hội, nhưng trong đoạn trích, ta vẫn cảm nhận được sự chuyển mình trong tâm hồn của một con người nghèo, dần dần thức tỉnh về những bất công và đấu tranh cho cuộc sống tốt đẹp hơn.
• Khát vọng về sự đổi mới: Dù trong hoàn cảnh khó khăn, Kim Lân vẫn khắc họa khát vọng thay đổi của những con người nghèo khó, với những hình ảnh mạnh mẽ như cờ đỏ và cuộc đấu tranh giành quyền sống của những người dân.

4. Kết luận

Kim Lân qua đoạn trích đã thể hiện sự sâu sắc trong cách nhìn cuộc sống. Tác phẩm không chỉ là câu chuyện về một gia đình nghèo trong cảnh đói kém mà còn là tiếng nói về khát vọng tự do, về sự đấu tranh cho một cuộc sống tốt đẹp hơn của những con người trong xã hội thời kỳ đó.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích “Vợ nhặt” của Kim Lân, nhà văn đã khắc họa một cách sâu sắc hình ảnh cuộc sống nghèo khổ, tăm tối của người dân trong nạn đói năm 1945, đồng thời mở ra những suy ngẫm về sự thay đổi trong nhận thức và cuộc đấu tranh giành quyền sống của con người trong xã hội thời bấy giờ.

Đoạn trích bắt đầu với hình ảnh tiếng trống thúc thuế vang lên “dồn dập, vội vã”, gợi lên không khí căng thẳng và áp bức. Tiếng trống này là biểu tượng của một xã hội nặng gánh thuế má, mà người dân nghèo không thể nào thoát khỏi. Tiếng trống thúc thuế không chỉ là âm thanh của sự áp bức, mà còn là tiếng gọi của những mâu thuẫn xã hội, khiến người dân phải đối mặt với những khốn khó, cùng cực. Bên cạnh đó, hình ảnh đàn quạ bay lên từ những cây gạo cao vút ngoài bãi chợ cũng mang một ý nghĩa sâu sắc. Quạ vốn là loài chim liên tưởng đến sự chết chóc, u ám, tạo ra một không gian đầy bóng tối, thể hiện sự đau khổ và mất mát của con người trong bối cảnh nạn đói tàn khốc.

Mặc dù đói khổ, con người trong gia đình Tràng vẫn thể hiện những cảm xúc sâu sắc. Khi người con dâu hỏi về việc vẫn phải đóng thuế, bà lão không dám để con dâu thấy mình khóc. Cảnh tượng này cho thấy sự cam chịu của những người dân nghèo trong hoàn cảnh đó. Họ không thể thay đổi hoàn cảnh, họ chỉ biết sống trong im lặng và chịu đựng. Chính sự im lặng đó làm nổi bật thêm nỗi đau mà họ đang phải gánh chịu. Tuy nhiên, trong sự cam chịu ấy, người con dâu vẫn cảm thấy lạ lùng khi biết rằng ở những vùng khác như Thái Nguyên, Bắc Giang, người dân đã không chịu đóng thuế nữa, thậm chí họ còn phá kho thóc của Nhật để chia cho người đói. Hình ảnh này như một lời báo hiệu cho một sự thay đổi lớn, một phong trào đấu tranh của người dân nghèo chống lại bọn thực dân áp bức.

Sự thay đổi trong nhận thức của Tràng là điểm nhấn quan trọng trong đoạn trích này. Tràng, vốn là người nông dân nghèo, không hiểu rõ về những gì đang xảy ra xung quanh mình. Khi nghe kể về cuộc đấu tranh của người dân, về Việt Minh và việc họ phá kho thóc, Tràng có vẻ bối rối và sợ hãi. Tuy nhiên, qua sự kiện này, Tràng dần nhận thức được về cuộc đấu tranh giành quyền sống của những người nghèo. Hình ảnh lá cờ đỏ phấp phới trong tâm trí Tràng gợi lên một không khí cách mạng, tạo ra sự chuyển biến trong suy nghĩ của Tràng. Hắn không còn chỉ là một người nghèo cam chịu, mà bắt đầu có những suy nghĩ về sự thay đổi, về một cuộc sống mới.

Nhận thức của Tràng cũng là một dấu hiệu cho thấy sự thức tỉnh của người dân trong xã hội lúc bấy giờ. Dù Tràng không hoàn toàn hiểu hết, nhưng qua đoạn trích, chúng ta thấy được sự mơ hồ về cách mạng, về quyền lợi và sự đấu tranh của người dân. Sự ân hận và tiếc rẻ của Tràng khi nhận ra mình đã không tham gia vào cuộc đấu tranh cho thấy sự chuyển mình trong nhận thức của nhân vật.

Qua đoạn trích, Kim Lân đã khắc họa một cách sinh động hiện thực xã hội dưới ách thống trị của thực dân và chế độ phong kiến. Tuy nhiên, bên cạnh những khó khăn, tác phẩm cũng thể hiện sự khát vọng thay đổi và đấu tranh của những con người nghèo khổ. Mặc dù cuộc sống của họ còn thiếu thốn, nhưng qua sự nhận thức của Tràng, ta thấy được niềm hy vọng vào một tương lai tươi sáng hơn, nơi mà những người nghèo sẽ không còn phải chịu đựng sự áp bức, bất công.

Tóm lại, qua đoạn trích, Kim Lân đã thể hiện một cách nhìn sâu sắc về cuộc sống và những sự đổi mới trong xã hội. Mặc dù vẫn còn nhiều khó khăn, nhưng trong những suy nghĩ của nhân vật, chúng ta thấy được niềm tin và hy vọng vào sự thay đổi, vào cuộc sống tốt đẹp hơn, điều đó phản ánh khát vọng đấu tranh của những con người nghèo khó trong xã hội lúc bấy giờ.

Bài phân tích trên thể hiện sự sâu sắc trong cách nhìn nhận của nhà văn Kim Lân về cuộc sống nghèo khó của người dân trong thời kỳ đói kém. Từ những hình ảnh như tiếng trống thúc thuế, đàn quạ bay lên, đến những suy nghĩ của Tràng, nhà văn đã vẽ lên một bức tranh chân thực về xã hội và sự đấu tranh giành quyền sống của con người