Hướng dẫn soạn bài Bài thơ của một người yêu nước mình – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
Chuẩn bị
Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
- Đọc trước văn bản Bài thơ của một người yêu nước mình; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Trần Vàng Sao và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.
- Nhan đề của bài thơ gợi cho em suy nghĩ gì trước khi đọc?
Gợi ý trả lời:
Thông tin về tác giả Trần Vàng Sao:
- Tên thật của Trần Vàng Sao là Nguyễn Đính, sinh năm 1941 tại Thừa Thiên Huế.
- Vị trí và vai trò: Trần Vàng Sao là một trong những nhà thơ nổi bật của văn học Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn chiến tranh. Ông là người đại diện cho những tiếng nói nhỏ bé, nhưng chân thật, xuất phát từ những con người và cảnh vật bình dị của quê hương.
- Phong cách sáng tác: Thơ của Trần Vàng Sao mang đậm dấu ấn của xứ Huế, với giọng điệu tự nhiên, giản dị mà cuốn hút. Các tác phẩm của ông thường xoay quanh những con người và cảnh vật nhỏ bé, có cuộc đời khó khăn tại làng quê.
- Tác phẩm tiêu biểu: Một số tác phẩm nổi bật của ông bao gồm “Hồi ký Tôi bị bắt” (1976), “Bài thơ của một người yêu nước mình” (19-12-1967), “Người đàn ông 43 tuổi nói về mình” (1984), và “Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa” (1990).
Tìm hiểu về bài thơ “Bài thơ của một người yêu nước mình”:
- Hoàn cảnh ra đời: Bài thơ được sáng tác vào tháng 12 năm 1967 khi tác giả đang ở chiến khu tại vùng đầu nguồn sông Hương.
- Giá trị: Tác phẩm này đã được vinh danh trong danh sách 100 bài thơ xuất sắc nhất của Việt Nam trong thế kỷ 20 và cũng được trao Giải thưởng sách Quốc gia năm 2021.
Những suy nghĩ về nhan đề của bài thơ: Nhan đề “Bài thơ của một người yêu nước mình” khiến ta nghĩ ngay đến tình yêu nước mãnh liệt và chân thành của tác giả. Lòng yêu nước này không chỉ là một cảm xúc thoáng qua mà được thể hiện sâu sắc trong từng câu thơ, thấm đượm trong từng lời văn.
Đọc hiểu
Nội dung chính: Bài thơ thể hiện tình yêu sâu nặng của tác giả đối với quê hương đất nước. Qua những câu thơ mới lạ và đầy sáng tạo, tác giả dẫn dắt người đọc đi qua nhiều cung bậc cảm xúc, khám phá vẻ đẹp của đất nước qua những hình ảnh quen thuộc và gần gũi.
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 69)
Đối tượng mà nhân vật trữ tình hướng tới là ai?
Gợi ý trả lời:
Nhân vật trữ tình trong bài thơ chủ yếu hướng tới cảnh vật thiên nhiên và con người ở quê hương. Những hình ảnh như ngọn gió, bông nứa trắng, rơm khô, bầy chim sẻ, và những đứa trẻ là những hình ảnh tiêu biểu được nhắc đến.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 69)
Tìm hiểu những hình ảnh và từ ngữ khắc họa hình ảnh người mẹ.
Gợi ý trả lời:
- Mẹ tôi thức khuya dậy sớm.
- Mẹ đã ngoài năm mươi, chồng mất từ mười mấy năm trước.
- Mẹ vẫn chăm chỉ lao động, tảo tần nuôi con.
- Mẹ ít khi cười.
- Mẹ hay ngồi một mình, thường khóc và thở dài, nhưng không bao giờ than thở.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 70)
Hình dung về hình ảnh đất nước trong cảm nhận của nhân vật trữ tình.
Gợi ý trả lời:
Trong cảm nhận của nhân vật trữ tình, đất nước hiện lên với những khó khăn, gian khổ: “đất nước này áo rách,” “căn nhà dột, phên không ngăn nổi gió,” và “đất nước này lầm than.” Tuy nhiên, trong hoàn cảnh đó, tình yêu quê hương vẫn mạnh mẽ, chan chứa trong từng hơi thở.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Liên hệ kiến thức lịch sử để hiểu điều tác giả mong muốn.
Gợi ý trả lời:
Bài thơ được sáng tác trong bối cảnh lịch sử đầy khó khăn, khi đất nước đang trải qua cuộc chiến tranh khốc liệt chống đế quốc Mỹ. Lúc này, đất nước mất độc lập, nhân dân hai miền bị chia cắt. Trong tình thế đó, tác giả mong muốn một chiến thắng cuối cùng, giành lại độc lập và thống nhất cho đất nước.
Sau khi đọc
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Trong cảm nhận của nhân vật trữ tình, đất nước hiện ra qua những hình ảnh nào? Đặc điểm chung của những hình ảnh ấy là gì?
Gợi ý trả lời:
Đất nước được thể hiện qua các hình ảnh sau:
- Những cảnh vật và con người đậm chất quê hương, gần gũi như ngọn gió, bông nứa trắng, rơm khô, bầy chim sẻ, và những đứa trẻ.
- Hình ảnh đất nước gắn liền với những khó khăn trong lịch sử: “áo rách”, “căn nhà dột phên không ngăn nổi gió”, “đất nước này lầm than”. Mặc dù vật chất thiếu thốn, nhưng tình yêu thương vẫn nồng nàn “yêu nhau trong từng hơi thở”.
- Đất nước hiện diện qua các nét văn hóa dân gian: điệu nhạc vọng cổ thấm đượm tình quê, tục thờ ba ông Táo trong bếp, và hình ảnh lá sen như tượng trưng cho linh hồn Việt.
- Đất nước được khắc họa qua những truyền thuyết dân gian như Thánh Gióng, Âu Cơ.
Đặc điểm chung: Các hình ảnh này đều mang tính chất gần gũi, quen thuộc với người Việt Nam. Tác giả đã tinh tế lựa chọn những hình ảnh biểu tượng, thể hiện sâu sắc linh hồn và bản sắc của dân tộc Việt.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Những từ ngữ, dòng thơ nào thể hiện trực tiếp tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình với đất nước? Phân tích ý nghĩa của dòng thơ có tính chất như một điệp khúc trong bài thơ.
Gợi ý trả lời:
Những từ ngữ và dòng thơ thể hiện trực tiếp tình cảm của nhân vật trữ tình:
Tôi yêu đất nước này như thế
Tôi yêu đất nước này áo rách
Tôi yêu đất nước này lầm than
Tôi yêu đất nước này chân thật.
Phân tích ý nghĩa của điệp khúc trong bài thơ: Điệp khúc “Tôi yêu đất nước này…” xuất hiện lặp đi lặp lại như một lời khẳng định mạnh mẽ về tình yêu sâu sắc và chân thành mà tác giả dành cho Tổ quốc. Những câu thơ này không chỉ thể hiện lòng yêu nước, mà còn lan tỏa một cảm xúc mãnh liệt, bất chấp những khó khăn, gian khổ mà đất nước phải trải qua. Tác giả bày tỏ một tình yêu đất nước sâu sắc, không thay đổi dù đất nước còn nhiều gian truân và thử thách.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Hãy tìm các biểu hiện về giọng điệu của nhân vật trữ tình trong văn bản Bài thơ của một người yêu nước mình. Qua đó, em có suy nghĩ gì về tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình đối với đất nước?
Gợi ý trả lời:
Giọng điệu của nhân vật trữ tình:
- Giọng điệu vui tươi, nồng nàn khi miêu tả cảnh quê hương thanh bình và đẹp đẽ với ngọn gió dịu êm thổi qua bông nứa trắng, mùi hương thơm của rơm khô, tiếng chim sẻ ríu rít và hình ảnh những đứa trẻ hồn nhiên chơi đùa.
- Giọng trầm lắng khi nhớ về tuổi thơ và người mẹ tần tảo, người đã trải qua bao nỗi đau và khó khăn khi chồng mất sớm và một mình nuôi con khôn lớn.
- Giọng tự hào, hân hoan khi bày tỏ tình yêu với đất nước và những giá trị văn hóa tốt đẹp, độc đáo của dân tộc.
- Giọng điệu mạnh mẽ, đầy quyết tâm khi nói về tình hình đất nước trong thời kỳ khó khăn, khi đất nước còn chịu cảnh chia cắt, lầm than.
Suy nghĩ về tình cảm và thái độ của nhân vật trữ tình: Qua sự biến đổi của giọng điệu, ta thấy tác giả thể hiện một tình yêu nước mãnh liệt, vừa tràn đầy niềm vui, niềm tự hào, vừa đau đớn trước những mất mát, gian truân của đất nước. Tình cảm sâu sắc này không chỉ dành cho quê hương, mà còn lan tỏa đến gia đình, đặc biệt là tình yêu thương đối với người mẹ. Đó là sự hòa quyện giữa niềm hy vọng và quyết tâm giành lại độc lập, thống nhất cho đất nước.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Phân tích tác dụng của một biện pháp tu từ được nhà thơ sử dụng trong bài thơ trên.
Gợi ý trả lời:
- Biện pháp tu từ so sánh: “Tôi yêu đất nước này như thế / Như yêu cây cỏ trong vườn / Như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương.”
- Tác dụng: Biện pháp so sánh được tác giả sử dụng để làm nổi bật tình yêu đất nước, so sánh với tình yêu dành cho những điều bình dị nhất, như khu vườn tuổi thơ và người mẹ hiền từ. Cách so sánh này giúp cụ thể hóa tình cảm thiêng liêng với quê hương, thể hiện sự gắn bó, bền chặt với đất nước và những gì quen thuộc, thân thương nhất trong cuộc sống.
Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 71)
Quan niệm và cách thể hiện tình cảm đối với đất nước của Trần Vàng Sao trong bài thơ trên có gì giống và khác với Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn thơ sau:
Gợi ý trả lời:
Điểm giống nhau: Cả Trần Vàng Sao và Nguyễn Khoa Điềm đều thể hiện tình yêu sâu sắc và gắn bó với quê hương, đất nước. Với cả hai nhà thơ, đất nước không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là những điều gần gũi, thân thuộc trong cuộc sống hàng ngày. Tình yêu nước của họ được gắn kết với những điều bình dị, thân quen nhất.
Điểm khác nhau:
- Nguyễn Khoa Điềm: Trong bài thơ “Đất Nước”, Nguyễn Khoa Điềm nhấn mạnh vẻ đẹp của quê hương gắn liền với cội nguồn và những giá trị truyền thống. Tình yêu đất nước của ông được thể hiện qua nhiều hình ảnh mang tính ẩn dụ và biểu tượng như: miếng trầu, cái kèo, cái cột,… Những hình ảnh này tượng trưng cho những nét đẹp văn hóa và nguồn gốc dân tộc.
- Trần Vàng Sao: Tình yêu đất nước của Trần Vàng Sao được thể hiện một cách trực tiếp và mạnh mẽ qua cấu trúc điệp ngữ “Tôi yêu đất nước này”. Cách thể hiện này tạo nên âm vang mãnh liệt, như một dòng chảy không ngừng trong trái tim tác giả. Thơ của ông không sử dụng dấu câu, tạo cảm giác liền mạch, tuôn trào của cảm xúc. Trần Vàng Sao không ngần ngại bộc lộ tình yêu đất nước mãnh liệt và khát vọng cháy bỏng về độc lập, tự do cho Tổ quốc.
Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 72)
Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) giới thiệu một vẻ đẹp của đất nước trong cảm nhận của nhà thơ Trần Vàng Sao.
Gợi ý trả lời:
Tình yêu quê hương, đất nước đã từ lâu trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho những tác phẩm văn học, nghệ thuật. Trần Vàng Sao, với “Bài thơ của một người yêu nước mình,” đã đóng góp một góc nhìn độc đáo và chân thực vào dòng chảy ấy. Đối với ông, đất nước không phải là những khái niệm xa vời mà chính là những điều gần gũi nhất trong cuộc sống thường nhật: từ ngọn gió mát lành, bông nứa trắng nhẹ nhàng, đến hương thơm của rơm khô, tiếng chim sẻ ríu rít, hay hình ảnh những đứa trẻ hồn nhiên. Đất nước trong thơ ông còn là những nét đẹp văn hóa truyền thống, như điệu nhạc vọng cổ thấm đượm tình quê, tục thờ ông Táo, và những truyền thuyết như Thánh Gióng, Âu Cơ, mang đậm hồn thiêng sông núi. Những dòng thơ của Trần Vàng Sao, không bị gò bó bởi dấu câu, chảy trôi tự nhiên như chính tình yêu nồng nàn, bất tận mà ông dành cho quê hương mình. Đó là tình yêu không chỉ dành cho đất nước, mà còn hòa quyện với tình cảm gia đình, với từng hơi thở của cuộc sống, của cảnh vật và con người nơi quê hương yêu dấu.
Với những hướng dẫn soạn bài Bài thơ của một người yêu nước mình – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.