Đề thi học sinh giỏi văn lớp 12 quốc gia luôn là thử thách lớn đối với nhiều thí sinh, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về văn học và khả năng phân tích, cảm thụ tác phẩm. Đề số 4, một trong những đề thi phổ biến, không chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết mà còn yêu cầu thí sinh phải vận dụng kỹ năng viết và tư duy phản biện. Vì vậy, việc nắm vững cách giải đề là yếu tố quan trọng để giúp học sinh đạt kết quả cao. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết cách làm đề số 4, giúp các thí sinh có thể chuẩn bị tốt nhất cho kỳ thi quan trọng này.

Đề 4

Câu 1 (8 điểm):

 "Chúng ta không thể thay đổi quá khứ, nhưng có thể thay đổi cách nhìn nhận và hành động để làm mới tương lai."

Hãy viết một bài văn nghị luận về vấn đề này, trong đó em có thể đưa ra các ví dụ minh họa về cách mà mỗi người có thể thay đổi tư duy, hành động để cải thiện cuộc sống và tương lai của mình.

Câu 2 (12 điểm):

Phân tích đoạn thơ sau trong bài "Truyện Kiều" của Nguyễn Du:

“Đoạn trường ai có qua cầu mới hay
Nỗi đau khổ, phận hồng nhan còn lặng thinh.”

Từ đoạn trích trên, em hãy phân tích tâm trạng của nhân vật Thúy Kiều và chỉ ra các yếu tố văn hóa, xã hội tác động đến số phận của nàng. Làm rõ các khía cạnh bi kịch trong cuộc đời Thúy Kiều.

>>>Tham khảo: Hướng dẫn làm văn đề 5

Hướng dẫn làm đề 4

Câu 1 (8 điểm)

Mở bài

• Dẫn dắt bằng một nhận định chung: Quá khứ là điều đã xảy ra, không thể thay đổi, nhưng tương lai luôn nằm trong tay ta.
• Nêu luận đề: Con người cần thay đổi cách nghĩ, cách hành động để từ đó tạo dựng một tương lai tích cực hơn, thay vì mãi chìm đắm trong tiếc nuối.

Thân bài

Giải thích câu nói:

• Quá khứ là những gì đã diễn ra, dù tốt đẹp hay tổn thương, ta không thể quay lại sửa đổi.
• Tuy nhiên, cách ta nhìn nhận quá khứ – tha thứ, chấp nhận, học hỏi – sẽ ảnh hưởng lớn đến tâm thế và hành động hiện tại.
• Chính những thay đổi trong nhận thức và hành động hôm nay sẽ quyết định chất lượng cuộc sống ngày mai.

Vì sao cần thay đổi cách nghĩ và hành động để làm mới tương lai?

• Tiếc nuối, hối hận mãi sẽ khiến con người mất phương hướng, sống trong tiêu cực.
• Biết học từ quá khứ để trưởng thành – chuyển thất bại thành bài học, tổn thương thành động lực.
• Tâm thế tích cực giúp con người sống khỏe mạnh, sáng tạo, cống hiến nhiều hơn cho bản thân và xã hội.

Ví dụ minh họa thực tế:

• Thomas Edison thất bại hàng trăm lần trước khi sáng chế ra bóng đèn điện – ông không trách quá khứ, chỉ học từ đó.
• Một học sinh từng bị điểm kém môn Văn nhưng thay đổi phương pháp học và cách nhìn – đạt điểm cao trong kỳ thi tốt nghiệp.
• Người từng bị phản bội trong tình yêu không chối bỏ cảm xúc, nhưng chọn sống tích cực và mở lòng với tương lai.

Làm thế nào để thay đổi tư duy và hành động?

• Tự phản tỉnh, học hỏi từ sai lầm mà không tự dằn vặt.
• Đặt mục tiêu mới, bắt đầu bằng những hành động nhỏ.
• Rèn luyện thói quen sống tích cực, học kỹ năng giải quyết vấn đề.
• Giao lưu, chia sẻ để mở rộng tư duy, đón nhận các góc nhìn khác.

Kết bài

• Khẳng định lại giá trị của việc "thay đổi nhận thức để thay đổi tương lai".
• Nhắn nhủ: Đừng để quá khứ giam cầm bạn – điều quan trọng nhất là hôm nay bạn chọn sống như thế nào.

Câu 2 (12 điểm)

Mở bài

• Giới thiệu tác phẩm Truyện Kiều – kiệt tác của Nguyễn Du, thể hiện giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc.
• Dẫn vào đoạn trích – câu thơ vừa là tiếng thở dài nhân đạo của tác giả, vừa hé lộ bi kịch của Thúy Kiều.
• Nêu luận điểm: Phân tích tâm trạng Kiều và các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến số phận nàng.

Thân bài

Giải thích và phân tích đoạn thơ:

• "Đoạn trường ai có qua cầu mới hay": → “Đoạn trường” là nỗi đau đứt ruột – tác giả nhấn mạnh sự khổ đau mà người ngoài không dễ gì thấu hiểu trọn vẹn. → Gợi sự thấu cảm sâu sắc: Chỉ ai từng trải qua mới hiểu được bi kịch cuộc đời Kiều.
• "Nỗi đau khổ, phận hồng nhan còn lặng thinh": → Hình ảnh “phận hồng nhan” – ám chỉ người phụ nữ, đặc biệt là người tài sắc. → “Lặng thinh” – không ai lên tiếng bảo vệ, xã hội im lặng trước những đau đớn của họ. → Nguyễn Du lên tiếng thay họ, cảm thương họ.

Tâm trạng của Thúy Kiều được thể hiện:

• Đau đớn, tủi phận vì đời mình như con rối bị giật dây.
• Thấm thía thân phận hồng nhan bạc mệnh, không ai thấu hiểu.
• Nỗi đau không chỉ về thể xác (lưu lạc, bị bán), mà còn về tinh thần (bị xã hội định kiến, không nơi nương tựa).

Yếu tố văn hóa – xã hội tác động đến số phận Thúy Kiều:

• Chế độ phong kiến trọng nam khinh nữ, ràng buộc giai cấp khắt khe.
• Chuẩn mực đạo đức phong kiến khắt khe: chữ “hiếu” đè nặng khiến Kiều hy sinh tình yêu, thân phận.
• Xã hội vô cảm trước số phận người phụ nữ – không có tiếng nói, không quyền lựa chọn.
• Hệ thống thương mại hóa con người – thân xác Kiều bị trao đổi, mua bán như món hàng.

Bi kịch cuộc đời Thúy Kiều:

• Bi kịch về tình yêu: phải từ bỏ Kim Trọng – mối tình trong sáng.
• Bi kịch gia đình: phải bán mình để cứu cha.
• Bi kịch nhân phẩm: trở thành kỹ nữ, bị đánh đập, vùi dập nhân cách.
• Bi kịch xã hội: là người tài sắc nhưng không thể làm chủ số phận.

Kết bài

• Khẳng định vẻ đẹp của đoạn thơ – ngắn gọn nhưng giàu cảm xúc và chiều sâu nhân sinh.
• Nguyễn Du không chỉ thương Kiều, mà còn thương tất cả những kiếp người long đong – đó là giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.

Như vậy, việc làm tốt đề số 4 trong kỳ thi học sinh giỏi văn lớp 12 quốc gia đòi hỏi sự kết hợp giữa kiến thức vững vàng và kỹ năng giải quyết vấn đề hiệu quả. Để đạt được điều này, thí sinh cần luyện tập kỹ năng phân tích, tổng hợp và viết luận một cách logic, mạch lạc. Bằng sự chuẩn bị chu đáo và phương pháp làm bài khoa học, các em sẽ không chỉ vượt qua thử thách này mà còn đạt được kết quả xuất sắc trong kỳ thi. Hãy luôn tự tin và chuẩn bị thật tốt để chinh phục đỉnh cao!